Abstract Original Article
The application of Integrated Behavioral Model in determining preventive behaviors dental caries in mothers with 4-6 year-old children in Birjand
Maryam Gandomi1, Gholamreza Sharifzadeh2, Narjes Akbari3,
Narges Gandomi2,4, Masoud Delpasand5, Ensiyeh Nowruzi6
1 Student Research Committee, Social Determinants of Health Research Center, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran
2 Social Determinants of Health Research Center, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran
3 Faculty of Dentistry, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran
4 Midwife, Shahid Rahimi (Tamin Ejtemaei) Hospital, Birjand, Iran
5 Fighting Diseases Unit, Vice-chancellery of Health, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran
6 Corresponding author; Social Determinants of Health Research Center, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran
Tel: +9832381653 E-mail: ensiyehnorozi@yahoo.com
|
Citation Gandami M, Sharifzadeh Gh, Akbari N, Gandomi N, Delpasand M, Nowruzi E. [The application of Integrated Behavioral Model in determining preventive behaviors dental caries in mothers with 4-6 year-old children in Birjand]. J Birjand Univ Med Sci. 2019; 26(2): 165-75. [Persian]
http://doi.org/10.32592/JBirjandUnivMedSci.2019.26.2.108
Received: October 24, 2018 Accepted: February 19, 2019 |
ABSTRACT
Background and Aim: Mothers are the main key to improving the oral health of children, and their beliefs in this area are very influential on the way children's oral care works. The aim of this study was to determine the status of knowledge, attitude and performance of mothers about the preventive behaviors of dental caries in 4-6 year old children based on integrated behavioral model.
Materials and Methods: This descriptive analytic cross sectional study was conducted on 275 mothers with 4-6-year-old children referring to Birjand Comprehensive Health Services Centers in 2018. They were selected through randomized multi-stage cluster sampling method. The research tool was a researcher-made questionnaire based on the constructs of the integrated behavioral model, whose validity and reliability were checked and verified (Cronbach's alpha = 0.99). Data were analyzed by SPSS software (Version 19) using one-way ANOVA, Tukey's post hoc test, linear regression and Pearson correlation coefficient.
Results: Mean score of mothers' knowledge was 5.03 ± 2.48 and mean score of mothers' performance was 2.64 ± 2.11. There was a positive and significant correlation between performance scores and the mean scores of different constructs of the integrated behavioral model (P <0.001). Regression analysis indicated that the variables of knowledge and behavioral control were effective variables on performing preventive behaviors of dental caries.
Conclusion: Based on the results of this study, knowledge and behavioral control constructs was predictor of the preventive behaviors of dental caries. It is suggested that this model be used to examine other health behaviors.
Key Words: Attitude; Performance; Mental Norm, Perceived Behavioral Control; Oral Health
مقاله اصیل پژوهشی
کاربرد مدل ادغامشده رفتاری در تعیین رفتارهای پیشگیریکننده
از پوسیدگی دندان در مادران دارای کودک 6-4 ساله شهر بیرجند
مریم گندمی[1]، غلامرضا شریف زاده[2]، نرجس اکبری[3]،
نرگس گندمی2،[4]، مسعود دلپسند[5]، انسیه نوروزی[6]
چکیده
زمینه و هدف: مادران، کلید اصلی ارتقای بهداشت دهان و دندان کودکان هستند و باورهای آنان در این زمینه بر نحوه مراقبتهای دهانی کودکان بسیار تأثیرگذار است. هدف این مطالعه، بررسی وضعیت آگاهی، نگرش و عملکرد مادران در خصوص رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان در کودکان 6-4 ساله بر اساس مدل ادغامشده رفتاری بود.
روش تحقیق: این مطالعه توصیفی- تحلیلی بهصورت مقطعی، بر روی 275 مادر دارای کودک 6-4 ساله مراجعهکننده به مراکز خدمات جامع سلامت شهر بیرجند در سال 1397 انجام گردید. روش نمونهگیری بهصورت خوشهای چندمرحلهای تصادفیشده بود. ابزار پژوهش، پرسشنامه محققساخته بر اساس سازههای مدل ادغامشده رفتاری بود که روایی و پایایی آن بررسی و تأیید شد (آلفای کرونباخ 90/0). دادهها توسط نرمافزار
SPSS (ویرایش 19) و با استفاده از آزمونهای آنالیز واریانس یکطرفه، تست تعقیبی توکی، رگرسیون خطی و ضریب همبستگی پیرسون تجزیه و تحلیل شد.
یافتهها: میانگین نمره آگاهی مادران 48/2±03/5 و میانگین نمره عملکرد 11/2±64/2 بود. بین نمره عملکرد با میانگین نمرات سازههای مختلف مدل ادغامشده رفتاری، همبستگی مثبت و معنیداری وجود داشت (001/0
P<). تحلیل رگرسیون نشان داد متغیرهای آگاهی و کنترل رفتاری، متغیرهای تأثیرگذار بر انجام رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان بودند.
نتیجهگیری: بر اساس نتایج مطالعه حاضر، سازههای آگاهی و کنترل رفتاری، پیشبینیکننده رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان بودند. پیشنهاد میگردد از این مدل برای بررسی سایر رفتارهای بهداشتی نیز استفاده شود.
واژههای کلیدی: نگرش؛ عملکرد؛ هنجار ذهنی؛ کنترل رفتاری درکشده؛ بهداشت دهان و دندان
مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. 1398؛ 26 (2): 165-75.
دریافت: 02/08/1397 پذیرش: 30/11/1397
مقدمه
پوسیدگی دندان یکی از بیماریهای مزمن و رایج دوران کودکی است (
1)
. سازمان جهانی بهداشت، پوسیدگی دندان را بهعنوان یک مشکل سراسری با شیوع 90-60 درصدی در بین کودکان تشخیص داده است. هدف سازمان جهانی بهداشت در مورد کودکان منطقه مدیترانه شرقی تا سال 2015 این بوده است که شاخص
[7]dmftکمتر از یک باشد (
2). در ایران طبق آخرین آمار وزارت بهداشت، در سال 1391 وضعیت پوسیدگی دندانهای شیری کودکان ایرانی در سنین 6-5 ساله در دختران 2/5 و در پسران 1/5 برآورد شده است (
3). همچنین آخرین نتایج وضعیت دهان و دندان کودکان
6-3 ساله نشان میدهد که کودکان ایرانی، سهسالگی خود را با 2 دندان شیری پوسیده و 6 سالگی را با 5 دندان شیری پوسیده سپری میکنند (
2).
متأسفانه درمان پوسیدگیهای دندانی و عوارض ایجادشده بهعلت پوسیدگی میتواند منجر به تحمیل هزینه بالا به خانواده و جامعه و پیامدهای جسمی، اجتماعی، روحی-روانی برای کودک و دیگر اعضای خانواده شود (
4). پوسیدگی دندان بهعنوان یک بیماری عفونی چندعاملی بهشدت تحت تأثیر عواملی مانند: سن و جنس کودک، تحصیلات والدین، نفوذ والدین بر کودکان، وضعیت اجتماعی–اقتصادی خانواده، فرهنگ، جمعیت خانواده، مصرف مکرّر مواد قندی، میزان رعایت بهداشت دهان و دندان و درمانهای پیشگیرانه و سطح سواد سلامت افراد میباشد (
5،
2).
با توجه به تأثیر آشکار سلامتی دهان بر سلامتی جسمی –روانی افراد و نیز قابل کنترلبودن بیماریهای دهان و دندان، اقدامات متعددی برای پیشگیری از آنها توصیه شده است که کاربرد وسیع فلوراید به اشکال مختلف، مسواکزدن بهطور صحیح و منظم، استفاده از نخ دندان، تغییر عادات بهداشتی و کاهش مصرف مواد قندی، از جمله این اقدامات میباشد. با وجود اهمیت اقدامات پیشگیرانه از پوسیدگی دندان، متأسفانه نتایج مطالعات مختلف نشان میدهد که وضعیت انجام این رفتارها در ایران ضعیف است (
6). آمارها نشاندهنده لزوم انجام برنامهریزی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان در گروه آسیبپذیر کودکان میباشد. بررسیها نشان دادهاند عوامل زیادی در پایینبودن رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان در کودکان نقش دارد که پایینبودن سواد سلامت دهان و دندان افراد، نگرش و هنجارهای ذهنی نامطلوب، کنترل رفتار درکشده پایین، پایینبودن خودکارآمدی، موانع و منافع درکشده، حساسیت درکشده پایین، سن، عوامل اقتصادی و فرهنگی، جنسیت، نوع تنقّلات مصرفی، سن شروع مسواکزدن، عدم مراجعه به دندانپزشک و تحصیلات پایین مادر، از جمله این عوامل هستند (9-7، 4، 3).
یکی از الگوهای جامع برای بررسی عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای ارتقادهنده سلامت، مدل ادغامشده رفتاری (
IBM)
[8] است که بر اساس بسط تئوری رفتار برنامهریزیشده ارائه شده است. بر اساس این تئوری، قصد افراد برای انجام رفتار مورد نظر، تابعی از نگرش آنها نسبت به رفتار، عقاید آنها در مورد آنچه سایر بستگانشان فکر میکنند آنها باید انجام دهند یا انجام میدهند، و درک آنها از سختی یا راحتی انجام رفتار مربوطه و خودکارآمدی شخصی است. در این مدل علاوه بر سازههای فوق که باعث شکلگیری قصد رفتاری میشوند، عواملی همچون: آگاهی، مهارت، محدودیتهای محیطی، عادات و اهمیت رفتار نیز مطرح هستند که بهطور مستقیم بر رفتار تأثیر میگذارند (
10).
با توجه به اهمیت بهداشت دهان و دندان و تأثیر آن بر کیفیت زندگی و تأکید سازمان جهانی بهداشت و طرح تحول سلامت، یکی از اولویتهای مهم بهداشتی، بهداشت دهان و دندان گروه سنّی زیر 6 سال میباشد. پوسیدگی دندان در کودکان 6-4 ساله ایرانی از شیوع بهنسبت بالایی برخوردار است (3) و مادران بهعنوان کلید اصلی ارتقا و بهبود بهداشت دهان و دندان کودکان خود مطرح بوده و مشارکت آنان در برنامه بهداشت دهان و دندان کودکان، میزان پوسیدگی دندانی کودکان را کاهش میدهد.
تاکنون مطالعات اندکی به بررسی وضعیت رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان و عوامل مرتبط با آن در کودکان زیر 6 سال پرداختهاند. بر اساس توصیه آجزن (
10)، یکی از بهترین مدلها برای پیشبینی رفتارهای بهداشتی، مدل ادغامشده رفتاری است؛ اما با وجود توصیه آجزن به استفاده از این الگو برای طراحی مداخلات تغییر رفتار، تاکنون از این الگو در مطالعات کمی استفاده شده است (
11). بنابراین مطالعه حاضر با هدف بررسی وضعیت آگاهی، نگرش و عملکرد مادران درخصوص رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان در کودکان 6-4 ساله با استفاده از مدل ادغامشده رفتاری طراحی شده است.
روش تحقیق
پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی– تحلیلی از نوع مقطعی بود که بر روی 275 مادر دارای کودک 6-4 ساله (138 پسر و 137 دختر) انجام شد. حجم نمونه بر اساس فرمول برآورد نسبت (فرمول 1) و بر اساس نتایج مطالعه زاجکانی (
12) در خصوص مسواکزدن (05/0=α، 8/0
d=، 76/0
P=)، 110 نفر برآورد شد که با توجه به روش نمونهگیری خوشهای با ضریب اصلاح 5/2، حجم نمونه نهایی 275 نفر برآورد گردید.
فرمول (1):
از روش نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای تصادفیشده استفاده شد؛ به این صورت که در ابتدا شهر بیرجند بر اساس منطقه جغرافیایی به چهار منطقه مشابه تقسیم و آنگاه از لیست پایگاههای بهداشتی در هر یک از مناطق چهارگانه، یک پایگاه بهصورت تصادفی ساده انتخاب شد. در هر پایگاه لیست مادران دارای کودک 6-4 سال واجد شرایط ورود به مطالعه، بر اساس سامانه سیب استخراج و از لیست استخراجشده بهصورت تصادفی سیستماتیک متناسب با حجم نمونه و حجم جامعه مورد مطالعه، نمونهها انتخاب شد.
معیارهای ورود به مطالعه شامل: رضایت آگاهانه برای شرکت در مطالعه، داشتن کودک 6-4 ساله، سکونت در شهر بیرجند، داشتن سواد خواندن و نوشتن، برخورداری مادر و کودک از سلامت جسمانی و روانی، عدم اشتغال در حرفههای مرتبط با بهداشت و درمان و معیار خروج از مطالعه تکمیل ناقص پرسشنامه بود.
برای گردآوری دادهها از پرسشنامه محققساختهای که دارای دو بخش بود، استفاده شد. بخش اول پرسشنامه، به جمعآوری اطلاعات دموگرافیک میپرداخت و بخش دوم، آیتمهای سازههای مدل ادغامشده رفتاری بود که در قالب 9 بخش و 83 سؤال طراحی شده بود. سازه آگاهی شامل 12 سؤال چهارگزینهای بود (دامنه نمره 1-0 و دامنه امتیاز 12-0). سایر سازهها شامل: نگرش احساسی (6 سؤال، دامنه امتیاز 30-6) نگرش ابزاری (6 سؤال، دامنه امتیاز 30-6). هنجار ذهنی توصیفی (6 سؤال، دامنه امتیاز 30-6)، هنجار ذهنی تأکیدی (12 سؤال، دامنه امتیاز 60-12)، کنترل رفتاری درکشده (11 سؤال، دامنه امتیاز 55-11)، قصد رفتاری (6 سؤال، دامنه امتیاز 30-6) و خودکارآمدی (11 سؤال، دامنه امتیاز 55-11) بود که بهصورت طیف لیکرت 5تایی از کاملاً موافقم تا کاملاٌ مخالفم سنجیده میشد. سازه رفتار نیز شامل 3سؤال چهارگزینهای با دامنه نمره 1-0 و دامنه امتیاز 3-0 بود.
برای بررسی روایی، پرسشنامه در اختیار 10نفر از اساتید دانشگاه علوم پزشکی بیرجند (4 نفر دکترای آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، 2 نفر دندانپزشک، 2 نفر اپیدمیولوژیست، 1نفر دکترای مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی و یک نفر کارشناس ارشد آموزش بهداشت) قرار گرفت و پس از محاسبه
CVI و
CVR، روایی آن تأیید شد. برای تعیین پایایی، پرسشنامه توسط 20 نفر از مادران که با نمونه مورد مطالعه مطابقت داشتند و بهصورت تصادفی انتخاب شده بودند ولی در مطالعه شرکت نداشتند، تکمیل شد؛ سپس برای بررسی همسانی درونی آیتمها، ضریب آلفای کرونباخ برای کل ابزار (آلفای کرونباخ کل 90/0) و تکتک زیرمقیاسهای آن (نگرش احساسی 70/0، نگرش ابزاری 74/0، هنجار ذهنی توصیفی 93/0، هنجار ذهنی تأکیدی 79/0، کنترل رفتاری درک شده 87/0، خودکارآمدی درکشده 83/0، قصد رفتاری 79/0) محاسبه گردید
.
متغیرّ |
فراوانی |
درصد |
جنسیت کودک |
پسر
دختر |
138
137 |
2/50
8/49 |
سطح تحصیلات مادر |
ابتدایی
راهنمایی
دبیرستان
دیپلم
دانشگاهی |
43
22
14
83
113 |
6/15
0/8
1/5
2/30
1/41 |
شغل مادر |
خانهدار
شاغل |
217
58 |
9/78
1/21 |
میزان درآمد |
خوب
متوسط
ضعیف |
67
133
75 |
4/24
4/48
3/27 |
رتبه تولد کودک |
اول
دوم
سوم
چهارم و بیشتر |
106
88
54
27 |
5/38
0/32
6/19
8/9 |
|
جمع کل |
275 |
100 |
بعد از تصویب طرح پژوهش (کد طرح 3175
- کد اخلاق
Ir.bums. REC.1397.61)، از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی بیرجند معرفینامهای برای مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی دریافت گردید؛ سپس به مراکز بهداشتی و درمانی منتخب مراجعه و برای مادران دارای کودک 6-4 ساله که شرایط ورود به مطالعه را دارا بودند، در خصوص اهداف طرح و اهمیت موضوع توضیحات لازم داده شد. پس از جلب رضایت مادران و اطمینان دادن به آنها در مورد محرمانهبودن اطلاعاتشان، رضایتنامه دریافت شد و در مرحله بعد پرسشنامه تکمیل گردید.
در نهایت دادههای جمعآوریشده وارد نرمافزار
SPSS (ویرایش 19) شد و با استفاده از آزمونهای آماری آنالیز واریانس یکطرفه، تست دقیق فیشر، رگرسیون خطی و ضریب همبستگی پیرسون در سطح معنیداری 05/0=
α مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافتهها
مطالعه حاضر بر روی 275 مادر دارای کودک 6-4 ساله انجام گرفت. میانگین سنّی مادران شرکتکننده در این مطالعه 99/4
±38/32 سال بود که از این تعداد 138 نفر (2/50%) از مادران دارای کودک پسر و بقیه دارای کودک دختر بودند. اکثر مادران مورد مطالعه (113 نفر،1/41%) دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. 217 نفر (9/78%) از مادران، خانهدار بودند. از نظر سطح درآمد، تعداد 133 نفر (4/48%) دارای درآمد متوسط بودند. از نظر رتبه تولد، 106 کودک (5/38%) فرزند اول و 27 کودک (8/9%) فرزند چهارم و بیشتر بودند ( جدول 1).
در این مطالعه میانگین نمره سازه آگاهی 48/2±03/5، نگرش احساسی 40/4±90/21، نگرش ابزاری 81/5±53/18، هنجار ذهنی توصیفی 81/5±53/18، هنجار ذهنی تأکیدی 16/10±59/43، کنترل رفتاری درکشده 72/10±29، خودکارآمدی 23/10±89/34، قصد 38/6±66/20 و میانگین نمره رفتار 11/2±64/2 بود.
جدول 1- توزیع فراوانی اطلاعات دموگرافیک مادران دارای کودک 6-4 ساله مورد مطالعه
نتایج مطالعه نشان داد تفاوت آماری معنیداری در نمرات سازههای مختلف مدل ادغامشده رفتاری بر حسب سطح تحصیلات مادر وجود داشت و با افزایش سطح تحصیلات، افزایش معنیداری در نمرههای سازه مدل مشاهده گردید (جدول 2).
نتایج مطالعه نشان داد تفاوت آماری معنیداری در نمرات سازههای مختلف مدل ادغامشده رفتاری در افراد مورد مطالعه بر حسب شغل مادر وجود داشت؛ به طوری که آگاهی در زنان خانهدار ولی سایر سازههای مدل در مادران شاغل، بهطور معنیداری بالاتر از زنان خانهدار بود (جدول 3). همچنین نتایج نشان داد که مادران خانهدار تحصیلات بالاتری از مادران شاغل داشتند.
جدول 2- مقایسه میانگین نمرات سازههای مختلف مدل ادغامشده رفتاری بر حسب تحصیلات مادر در افراد مورد مطالعه
سازه |
سطح تحصیلات |
سطح معنیداری ازمونANOVA |
ابتدایی
N=43 |
راهنمایی
N=22 |
دبیرستان
N=14 |
دیپلم
N=83 |
دانشگاهی
N=113 |
میانگین± انحراف معیار |
میانگین±انحراف معیار |
میانگین±انحراف معیار |
میانگین±انحراف معیار |
میانگین±انحراف معیار |
آگاهی |
66/1±55/2a,b |
53/1±40/3a |
73/1±07/4a |
76/1±57/4a,b |
10/2±86/6a |
001/0> |
نگرش احساسی |
22/6±13/18a,b,c |
77/3±95/21c |
82/3±14/21 |
88/3±20/21a,b |
74/2±92/23a |
001/0> |
نگرش ابزاری |
96/5±41/15a |
61/4±95/15a |
98/5±14/16a |
65/4±26/16a |
72/4±17/22a |
001/0> |
هنجار ذهنی توصیفی |
62/4±93/12a,b |
79/5±13/16a |
32/4±92/15a |
13/5±97/15a,b |
30/5±30/20a |
001/0> |
هنجار ذهنی تأکیدی |
07/13±48/36a |
87/8±90/40a |
14/8±57/43 |
70/8±32/40a |
07/7±23/49a |
001/0> |
کنترل رفتاری درکشده |
92/8±37/20a,b,c |
66/8±36/27a,c |
25/10±26a |
44/8±25/25a,b |
29/9±74/35a |
001/0> |
خودکارآمدی |
73/10±55/26a,b |
06/7±54/29a |
12/7±35/33a |
22/8±25/31a,b |
41/7±98/41a |
09/0 |
قصد |
24/7±44/15a,b |
82/5±13/17a |
83/3±42/19a |
18/5±16/18a,b |
52/3±33/25a |
002/0 |
رفتار |
59/1±69/1a |
23/1±22/1a |
88/1±2a |
95/1±01/2a |
99/1±82/3a |
001/0> |
-اندکسهای مشابه نشانه این است که افراد در آن طبقهها از نظر متغیّر مورد بررسی یکسان بودند.
جدول 3- مقایسه میانگین نمرات سازههای مختلف مدل ادغامشده رفتاری بر حسب شغل مادر در افراد مورد مطالعه
سازه |
شغل |
سطح معنیداری
آزمون تیتست مستقل |
خانهدار |
شاغل |
میانگین±انحرافمعیار |
میانگین±انحرافمعیار |
آگاهی |
74/6±64/4 |
18/2±40/3 |
001/0> |
نگرش احساسی |
50/4±39/21 |
41/3±81/23 |
001/0> |
نگرش ابزاری |
56/5±58/17 |
37/5±06/22 |
01/0> |
هنجار ذهنی توصیفی |
76/5±75/16 |
50/5±31/19 |
001/0> |
هنجار ذهنی تأکیدی |
38/10±40/42 |
88/7±05/48 |
001/0> |
کنترل رفتاری درکشده |
10±26/27 |
9/10±51/35 |
001/0> |
خودکارآمدی |
20/10±22/32 |
61/7±15/41 |
09/0 |
قصد |
40/6±58/19 |
35/4±72/24 |
002/0 |
رفتار |
04/2±29/2 |
85/1±94/3 |
001/0> |
نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد، بین نمره عملکرد با میانگین نمرات سازههای مختلف مدل ادغامشده رفتاری همبستگی مثبت و معنیداری وجود داشت (جدول 4).
طبق آنالیز رگرسیون، متغیرهای آگاهی و کنترل رفتاری درکشده، متغیرهای تأثیرگذار بر قصد انجام رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان بود (جدول 5).
جدول 4- متغیرها و ماتریس همبستگی نمره عملکرد (رفتار) با میانگین نمرات سازههای مدل ادغامشده رفتاری
متغیّر |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
آگاهی |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
نگرش احساسی |
43/0r=
001/0P< |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
نگرش ابزاری |
50/0r=
001/0P< |
49/0r=
001/0P< |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
هنجارذهنی توصیفی |
43/0r=
001/0P< |
47/0r=
001/0P< |
48/0r=
001/0P< |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
هنجار ذهنی تأکیدی |
47/0r=
001/0P< |
64/0r=
001/0P< |
61/0r=
001/0P< |
59/0r=
001/0P< |
- |
- |
- |
- |
- |
کنترل رفتاری |
53/0r=
001/0P< |
51/0r=
001/0P< |
67/0r=
001/0P< |
61/0r=
001/0P< |
63/0r=
001/0P< |
- |
- |
- |
- |
خودکارآمدی |
52/0r=
001/0P< |
52/0r=
001/0P< |
58/0r=
001/0P< |
60/0r=
001/0P< |
67/0r=
001/0P< |
64/0r=
001/0P< |
- |
- |
- |
قصد |
49/0r=
001/0P< |
56/0r=
001/0P< |
61/0r=
001/0P< |
53/0r=
001/0P< |
72/0r=
001/0P< |
64/0r=
001/0P< |
77/0r=
001/0P< |
- |
- |
رفتار |
48/0r=
001/0P< |
35/0r=
001/0P< |
42/0r=
001/0P< |
45/0r=
001/0P< |
44/0r=
001/0P< |
51/0r=
001/0P< |
50/0r=
001/0P< |
47/0r=
001/0P< |
- |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
جدول 5- خلاصه نتایج آزمون رگرسیون چندطرفه (به روش گام به گام) برای برسی عوامل مؤثّر بر انجام رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان در مادران دارای کودک 6-4 سال
R |
R2 |
خطا |
a |
F |
P |
602/0 |
362/0 |
343/0 |
-1.608 |
89/18 |
001/0> |
برآورد ضرایب رگرسیونی |
متغیر |
B |
Beta |
t |
value-P |
Tolerance |
vIf |
آگاهی |
189/0 |
2220/ |
58/3 |
001/0> |
63/0 |
59/1 |
نگرش احساسی |
008/0 |
017/0 |
257/0 |
798/0 |
54/0 |
84/1 |
نگرش ابزاری |
005/0 |
014/0 |
198/0 |
843/0 |
46/0 |
17/2 |
هنجار ذهنی توصیفی |
041/0 |
112/0 |
641/1 |
102/0 |
51/0 |
95/1 |
هنجار ذهنی تأکیدی |
003/0 |
014/0 |
164/0 |
870/0 |
34/0 |
94/2 |
کنترل رفتاری درکشده |
035/0 |
177/0 |
242/2 |
026/0 |
38/0 |
62/2 |
خودکارآمدی |
030/0 |
146/0 |
709/1 |
089/0 |
33/0 |
04/3 |
قصد |
023/0 |
070/0 |
794/0 |
428/0 |
31/0 |
23/3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
بحث
پیشگیری از پوسیدگی دندان برای جلوگیری از دست دادن زودرس دندانهای شیری و در نتیجه کاهش خطر ابتلا به بیماریهای دهان و دندان در سالهای بعد زندگی کودک و ارتقای بهداشت دهان و دندان آنان حیاتی است. عادت مراقبت از دهان و دندان در کودکان، تأثیرپذیر از عادات والدین است و نگرشها و باورهای آنان در این زمینه بر نحوه مراقبتهای دهانی کودکان بسیار تأثیرگذار است (
6)
.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد مهمترین پیشگوییکننده رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان، سازه آگاهی بود
. در واقع نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بهبود دانش و افزایش آگاهی افراد، باعث ارتقای رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان میشود. این یافته با نتایج پژوهش پیمان و همکاران که با هدف بررسی تأثیر آموزش با استفاده از تئوری رفتار برنامهریزیشده در پیشگیری از پوسیدگی دندانهای دائمی دانشآموزان پایه پنجم ابتدایی در شهرستان خواف انجام شد، همخوانی دارد (
8).
Shetty و همکاران نیز در مطالعه خود تأثیر مثبت دانش مراقبت از دهان و دندان مادران را بر وضعیت بهداشت دهان و دندان کودکان پیشدبستانی گزارش نمودند (
13). نتایج مطالعهای در تایوان نشان داد، بین عدم آگاهی در زمینه بهداشت دهان و دندان و استفاده کم از مسواک ارتباط آماری معنیداری وجود داشت (14). مطالعهای در بنگالور نیز نشان داد که ارائه اطلاعات میتواند منجر به افزایش اعتماد به نفس و آگاهی مراقبین کودک درباره راههای پیشگیری از پوسیدگی دندان شود (
1). آگاهی و دانش جزء اساسی هر گونه تغییر رفتار (
15) و یکی از مؤلّفههای لازم برای تغییرات رفتاری از جمله رفتارهای مرتبط با سلامت دهان و دندان است (
16). آگاهی، دانشی است که شخص از طریق ادراکات شخصی یا سایر وسایل اطلاعاتی بهدست میآورد. در واقع برای قبول هر گونه تغییر رفتار، شخص ابتدا از آنچه که قرار است آن را تغییر دهد بایستی آگاه شود (
17). زیرا آگاهی افراد بر نگرش آنان تأثیر بنیادی دارد و پایه و اساس رفتار بهداشتی به شمار میآید (
16).
در این مطالعه بعد از سازه آگاهی، سازه کنترل رفتاری درکشده، بیشترین پیشگوییکننده انجام رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان بود. کنترل رفتاری درکشده بیان میکند که تا چه اندازه یک فرد احساس میکند که انجام رفتار مورد نظر تحت کنترل و اراده او قرار دارد. کنترل رفتاری درکش،ده، به وجود یا فقدان تسهیلکنندهها یا موانع انجام یک رفتار، یا توان درکشده بستگی دارد. یافتههای این مطالعه با شواهد حاصل از مطالعه پیمان و همکاران که نشان داد کنترل رفتاری درکشده در دانشآموزان از عواملی است که قصد استفاده از مسواک و نخ دندان را در جامعه مورد بررسی پیشگویی میکند، مطابقت دارد (
8). همچنین مطالعهای که در سال 2011 در ژاپن بر روی 153نفر دانشجوی پزشکی انجام شد، نشان داد که کنترل رفتاری درکشده یکی از پیشگوییکنندههای قصد بهبود رفتارهای بهداشت دهان و دندان در دانشجویان بود که با نتایج مطالعه حاضر همخوان است (
18). با توجه به اینکه تحقیقات نشان دادهاند، خودکارآمدی و کنترل رفتاری درکشده، مفاهیم کلیدی تغییر رفتار هستند (
19)؛ بنابراین مداخلات آموزشی مبتنی بر مدل ادغامشده رفتاری که بر سازه کنترل رفتار درکشده تأکید دارند، میتوانند بر انجام رفتارهای پیشگیری از بیماریهای دهان و دندان مؤثّر باشند. در واقع با افزایش کنترل رفتاری درک شده، عواملی مانند سختی مسواکزدن و نخدندانکشیدن بهدلیل عدم همکاری کودک، ایجاد تهوع هنگام مسواک زدن، خونریزی از لثه کودک، پرهیز و محدودکردن مصرف مواد قندی و پوسیدگیزا، عدم مراجعه به دندانپزشک به دلیل بالا بودن هزینه خدمات دندانپزشکی یا برخورد نامناسب ارائه دهندگان خدمات دندانپزشکی، در کنترل فرد قرار خواهد گرفت. محققان بهداشتی باید به هنگام طراحی مداخلات در یک محیط تعاملی و ارائه بازخورد مناسب از سوی آموزشدهندگان و مشاهده مراحل پیشرفت، کنترل رفتاری درکشده را افزایش و سختی انجام رفتارهای بهداشتی توصیهشده در حوزه سلامت دهان و دندان را کاهش دهند.
بر اساس نتایج مطالعه حاضر، تفاوت آماری معنیداری در سطح آگاهی مادران برحسب تحصیلات و شغل مادر وجود داشت. مادرانی که دارای تحصیلات بالاتری بودند، آگاهی بیشتری در خصوص روشهای پیشگیری از پوسیدگی دندان کودکان داشتند. فائضی و همکاران نیز در مطالعه خود نشان دادند که مادران دارای تحصیلات بالاتر؛ آگاهی، نگرش و عملکرد بهتری در زمینه بهداشت دهان و دندان کودکان
6-1 ساله خود داشتند (
2). نتایج مطالعهای در هند نیز بیانگر آن بود که مادران دارای تحصیلات بالاتر آگاهی، نگرش و عملکرد بهتری در زمینه بهداشت دهان و دندان کودکان داشتند (
20)
. مطالعه
Kumar و همکاران نیز حاکی از آگاهی بیشتر مادران دارای تحصیلات بالاتر درخصوص رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان بود (
21). نتایج سایر مطالعات نیز نشان میدهد که مادران دارای تحصیلات بالاتر، آگاهی بیشتری در خصوص رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان داشتند (
16،
12)
. داشتن تحصیلات بهعنوان وسیلهای برای کسب اطلاعات و افزایش آگاهی فرد، موجب بالارفتن سطح دانش بهداشتی و اصلاح رفتارهای نادرست و به دنبال آن بهبود عملکرد بهداشت دهان و دندان میشود.
طبق نتایج مطالعه حاضر، آگاهی مادران خانهدار در خصوص مراقبتهای بهداشت دهان و دندان کودکان، بهتر از مادران شاغل بود. این نتیجه با نتایج سایر مطالعات ناهمسو است (23،
22)؛ به عنوان مثال، نتایج مطالعه
Poutanen و همکاران نشان داد که مادران شاغل دانش کافی، نگرش مثبتتر و عملکرد بهتری در ارتباط با بهداشت دهان و دندان کودکان داشتند (
24). مطالعه فائضی و همکاران نیز نشان داد مادران شاغل، آگاهی بیشتری در خصوص مراقبتهای بهداشت دهان و دندان کودکان داشتند (
2). یکی از دلایل بالاتربودن آگاهی در زنان خانهدار نسبت به زنان شاغل در مطالعه حاضر، میتواند بالاتربودن سطح تحصیلات زنان خانهدار نسبت به زنان شاغل باشد. از سوی دیگر در سالهای اخیر استفاده از فناوری تلفن همراه و شبکههای اجتماعی، انقلابی جدید را ایجاد نموده است. این وسیله ارتباطی، توانسته است شیوه سنتی آموزش حضوری را تغییر داده و از لحاظ زمانی و مکانی، زمینه یادگیری فراگیران را در منزل و در زمانهای مرده و پویا فراهم سازد (
25). استفاده از تکنولوژی تلفن همراه که امروزه در دسترس کلیه افراد جامعه قرار دارد، فرصتی ارزشمند را برای زنان خانهدار فراهم نموده تا از آن برای بهاشتراک گذاشتن اطلاعات و ایجاد فرصتهای برابر آموزشی بهرهمند گردند (
26)
.
استفاده از پرسشنامه خودایفا و محدودیتهای خودگزارشدهی در رفتارهای بهداشتی، بررسی رفتار در یک نقطه از زمان، عدم تعمیمدهی نتایج مطالعه به گروههای سنّی و جمعیتی دیگر، از محدودیتهای مطالعه حاضر بود. بنابراین پیشنهاد میشود مطالعات بعدی بر روی سایر گروهها انجام شود. از نقاط قوت پژوهش حاضر، تخصیص تصادفی افراد و استفاده از تمام سازههای مدل ادغامشده رفتاری بود.
نتیجهگیری
بر اساس نتایج مطالعه حاضر، سازههای آگاهی و کنترل رفتاری درکشده، پیشبینیکننده رفتارهای پیشگیریکننده از پوسیدگی دندان بودند. پیشنهاد میگردد از این مدل برای بررسی سایر رفتارهای بهداشتی استفاده شود. همچنین با توجه به اینکه تاکنون از مدل ادغامشده رفتاری برای ارتقای رفتارهای پیشگیریکننده از مشکلات دهان و دندان، در دیگر مطالعات استفاده نشده است، بهمنظور بررسی بیشتر قابلیّت بکارگیری این مدل در برنامهریزیهای آموزشی، انجام مطالعات بیشتری در دیگر مناطق کشور توصیه میشود.
تقدیر و تشکر
این مقاله برگرفته از طرح تحقیقاتی مصوب شورای پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بوده و با اعتبارات این دانشگاه انجام شده است. بدینوسیله نویسندگان مقاله از معاونت محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، معاونت محترم بهداشتی و مادران دارای کودک 6-4 سال تحت پوشش مراکز خدمات جامع سلامت و تمامی کسانی که در انجام این پژوهش ما را یاری دادند، تقدیر و تشکر میگردد.
تضاد منافع
نویسندگان مقاله اعلام می دارند که هیچ گونه تضاد منافعی در پژوهش حاضر وجود ندارد
.
منابع:
1- Kawashita Y, Kitamura M, Saito T. Early Childhood Caries. Int J Dent. 2011; 2011: 725320. doi: 10.1155/2011/725320.
2- Faezi M, Rejeh N, Hojjati A, Hojjati R. Determination of the mothers’ knowledge, attitude, and practice about orodental health of their 1-6 years children inregions 3 and 16 of Tehran in 2015. Daneshvar Med. 2017; 24(127): 7-14
. [Persian]
3- Hessari H, Hamedani Golshan M. Evaluation of severity of dental caries in primary teeth among children 5-7 years-old in Tehran in 2016. J Dent Med. 2017; 29(3): 204-14
. [Persian]
4- Khosravani S, Golkari A, Memarpour M. Assessing the Relationship between Dental Caries and Anthropometric Indices in 9-11-Year-old Primary School Children of Shiraz. Armaghane-danesh. 2014; 18(10): 787-96
. [Persian]
5- Rahimian Emam S, Haghgoo R, Amirabadi F, Javidi Hamidi R. Comparison of DMFT index in retarded 8-12 year-old students with healthy subjects in zahedan from 2013 to 2014. Daneshvar Med. 2015; 22(116): 57-64
. [Persian]
6- Sahrayi P, Keshavarz Mohammadi N, Ghasemi H. Perceived barriers of mothers in brushing the teeth of their 3-6 years old children, a qualitative study. Iranian Journal of Pediatric Dentistry. 2015; 10(2): 45-62
. [Persian]
7- Mazaheri M, Ramezankhani A, Dehdari T. The effect of health education based on health belief model (HBM) for promoting preventive behavior of tooth decay among the boy students, who are in five-grade in the primary school. Payesh. 2012; 11(4): 497-503
. [Persian]
8- Peyman N, Samiee Roud K. The Effect of Education Based on the Theory of Planned Behavior on Caries Prevention of Permanent Teeth in Fifth Grade Students in Khaf City. J Mash Dent Sch. 2015; 39(2): 123-36
. [Persian]
9- Moodi M, Sharifzadeh Gh, Ramezani S, Jalilian L. Predictive power of Health Promotion Model constructs in relation to oral health behaviors among students in Elementary school students year 2016-17. J Birjand Univ Med Sci. 2018; 24(4): 324-35
. [Persian]
10- Glanz K, Rimer BK, Viswanath K. Health Behavior and Health Education: Theory, Research, and Practice. 4
th ed. San Francisco, CA, US: Jossey-Bass; 2008.
11- Kasprzyk D. Prediction and change of Heaith Behavior. London: Mahwah, New Jersey; 2007.
12- Zajkani E, Gholami N, Badakhsh S, Faghihzadeh S. Perceived barriers of mothers in brushing the teeth of their 3-6 years old children, a qualitative study. Iran J Pediatr Dent. 2015; 10(2): 73-80
. [Persian] DOI: 10.29252/ijpd.10.2.73
13- Shetty RM, Deoghare A, Rath S, Sarda R, Tamrakar A. Influence of mother's oral health care knowledge on oral health status of their preschool child. Saudi J Oral Sci. 2016; 3(1): 12-6
. DOI: 10.4103/1658-6816.174291
14- Cheng YC, Huang HK, Wu CH, Chen CC, Yeh JI. Correlation between dental caries and diet, oral hygiene habits, and other indicators among elementary school students in Xiulin Township, Hualien County, Taiwan. Tzu Chi Med J. 2014; 26(4): 175-81
. DOI:10.1016/j.tcmj.2014.08.003
15- Amiri M, Haerian A, Malekmohammadi T, Farahat F, Asarzade H, Zarezade Z. Effects of Oral Health Training on Dental Plaque Index. J Shahid Sadoughi Univ Med Sci 2016; 23(11): 1039-48. [Persian]
16- Mehdipour A, Montazeri Hedeshi R, Asayesh H, Karimi A, Omidi Kopayee R, Asgari H. Evaluation of Knowledge, Attitudes and Performance of the Parents of Preschool and Primary School Children Referred to Health Centers of Qom City about the Importance of Preserving Primary Teeth and its Related Factors, Iran. Qom Univ Med Sci J. 2016; 10(6): 94-105
. [Persian]
17- Saffari M, Shojaeizadeh D, Mohammade AR, Ghofranipour F, Heidarnia A, Pakpur Haji Agha A. Theories, models and methods of health education and health promotion: Publications Sobhan. Tehran: Asaresobhan; 2013.
18- Dumitrescu AL, Wagle M, Dogaru BC, Manolescu B. Modeling the theory of planned behavior for intention to improve oral health behaviors: the impact of attitudes, knowledge, and current behavior. J Oral Sci. 2011; 53(3): 369-77
.
19- Rigotti T, Schyns B, Mohr G. A short version of the occupational self-efficacy scale: Structural and construct validity across five countries. J Career Assess. 2008; 16(2): 238-55
. DOI: 10.1177/1069072707305763
20- Nagarajappa R, Kakatkar G, Sharda AJ, Asawa K, Ramesh G, Sandesh N. Infant oral health: Knowledge, attitude and practices of parents in Udaipur, India. Dent Res J (Isfahan). 2013; 10(5): 659-65
.
21- Kumar G, Kumar Singh D, Jalaluddin Md, Dileep CL, Rout P, Mohanty R. Oral Health of Pre-School Aged Children in Dhanbad District, Jharkhand, India- APeek into their Mothers Attitude. J Clin Diagn Res. 2013; 7(9): 2026-60. doi: 10.7860/JCDR/2013/6858.3405
22- Naderifar M, Ghaljaei F, Akbarizadeh MR. Determination of the mothers’ practice about oriental health of theirchildren up to six years old. Zahedan J Res Med Sci. 2010; 12(4): 43-8
. [Persian]
23- Esmailikia M, Gholami Parizad E, Abedzadeh Zavareh MS, Sayehmiri K, Ghazanfari Z. Prediction of Oral Health in Children 3-6 Years old in Ilam, 2015: Application of Health Belief Model. J Ilam Univ Med Sci. 2016; 24(3): 49-58
. [Persian]
24- Poutanen R, Lahti S, Seppä L, Tolvanen M, Hausen H. Oral health-related knowledge, attitudes, behavior, and family characteristics among Finnish schoolchildren with and without active initial caries lesions. Acta Odontol Scand. 2007; 65(2):87-96
. DOI:10.1080/00016350601058077
25- Papzan A, Soleymani A. Comparing cell phone-based and traditional lecture-based teaching methods'effects on agricultural students'learning.
Information and Communication Technology in Educational Sciences. 2010; 1(1): 55-65. [Persian]
26- Babazade Kamangar M, Jahanian I, Gholinai H, Abbas Zadeh H. A preliminary study of the effect of mobile-based education on dental students'learning in practical course of oral pathology. Journal of Medical Education Development. 2016; 9(22): 21-6. [Persian]
[1] کمیته تحقیقات دانشجویی، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثّر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
[2] مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثّر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
[3] دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
[4] ماما، بیمارستان شهید دکتر رحیمی"تأمین اجتماعی"، بیرجند، ایران
[5] کارشناس مبارزه با بیماریها، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
[6] نویسنده مسؤول؛ مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثّر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
آدرس: بیرجند- دانشگاه علوم پزشکی بیرجند- دانشکده بهداشت
تلفن: 5632381653+ پست الکترونیک:
ensiyehnorozi@yahoo.com
[7] Decayed, missing and filled eciduous teeth
[8] Integrated Behavioral Model