Abstract Original Article
Zoya Tahergorabi[1], Zahra Kiani[2], Mitra Moodi[3]
Background and Aim: Nowadays, scientific and industrial advances in medical field and pharmaceutics have provided access to various types of medications which, without proper monitoring, can lead to willful drug use. The present study aimed at determining self-medication epidemiology and its related factors in pharmacy visitors in Birjand in 2015.
Materials and Methods: This analytical descriptive study was conducted on 944 Birjand pharmacy visitors, using stratified randomized sampling in the winter and spring of 2015. The necessary data was obtained by means of a validated and reliable questionnaire. Then, it was fed into SPSS (V:19) software and was analysed using the statistical testes X2 ,independent T, Mann Whitney, Kruskal-Wallis ,and Tukey at the significant level P<0.05.
Results: Mean age of the participants was 32.8 ± 10.8 years. Among them, 84.5% from whom 58% were men, expressed their inappropriate self-medication. Common cold, allergy (61.4%) and analgesics (43.9%) had the highest rate of use. Unavailability of physicians (33%), easy access to medications in pharmacies (44.5%) and similar prescriptions (30.6%) were the main reasons for inappropriate self- medication.
Conclusion: It was found that the inappropriate use of drugs, mainly in common cold, analgesic and antibiotic drugs, was high in the study population. The easy access to medicines pharmacies is probably the most important factor of the self medication.
Key Words: Self Medication, Drug, Epidemiology, Pharmacy Clients, Birjand
Journal of Birjand University of Medical Sciences. 2016; 23(2): 158-169.
Received: January 25, 2016 Accepted: April 12, 2016
زویا طاهرگورابی[4]، زهرا کیانی[5]، میترا مودی[6]
چکیده
زمینه و هدف: امروزه پیشرفتهای علمی و صنعتی در زمینه پزشکی و داروسازی، امکان دسترسی به انواع داروها را فراهم آورده است. چنانچه این دسترسی با نظارت صحیح همراه نباشد، میتواند موجب مصرف خودسرانه داروها گردد. مطالعه حاضر با هدف تعیین اپیدمیولوژی خوددرمانی و عوامل مرتبط با آن در مراجعهکنندگان به داروخانههای سطح شهر بیرجند انجام شد.
روش تحقیق: این مطالعه توصیفی-تحلیلی، بهروش نمونهگیری طبقهای تصادفی بر روی 944 نفر از مراجعهکنندگان به داروخانههای شهر بیرجند در زمستان و بهار 1393-1394 انجام شد. دادهها با استفاده از پرسشنامه روا و پایا جمعآوری شد. دادهها پس از ورود به نرمافزار SPSS (ویرایش 19)، با کمک آزمونهای آماری Chi-Square، t-test مستقل، Mann– Whitney، Kruskal– Wallis و Tukey در سطح معنیداری 05/0P< تجزیه و تحلیل شدند.
یافتهها: میانگین سنی افراد شرکتکننده 8/10±8/32 سال بود. 5/84% از افراد مصرف خودسرانه دارو را بیان کردند که 58% آنها مرد بودند. بیشترین مصرف خودسرانه مربوط به داروهای سرماخوردگی و حساسیّت (4/61%) و مسکّنها (9/43%) بود. در بین شرکتکنندگان در مطالعه، 33% آنها عدم دسترسی به پزشک، 5/44% آنها دسترسی راحت به دارو توسط داروخانه و 6/30% آنها تجویز نسخه مشابه از سوی پزشک را از مهمترین دلایل مصرف نابجای دارو عنوان کردند.
نتیجهگیری:
مصرف نابجای دارو در جامعه مورد مطالعه بسیار بالا بوده که عمدتاً، در دسته داروهای سرماخوردگی، مسکن و آنتی بیوتیک میباشند. دسترسی آسان به دارو در داروخانهها، احتمالاً مهمترین عامل خوددرمانی محسوب میشود.
واژههای کلیدی: خوددرمانی، دارو، اپیدمیولوژی، مراجعهکنندگان داروخانه، بیرجند
مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. 1395؛ 23 (2): 158-169.
دریافت: 05/11/1394 پذیرش: 24/01/1395
مقدمه
استفاده از دارو، یکی از حلقههای زنجیر درمان بیماری است. متخصصان علوم پزشکی بر این باورند که مصرف درست و اصولی دارو در بسیاری از موارد به بهبود بیماری میانجامد. امروزه پیشرفتهای علمی و صنعتی در زمینه پزشکی و داروسازی، امکان دسترسی به انواع داروها را فراهم آورده است. چنانچه این دسترسی با برنامهریزی و نظارت صحیح همراه نباشد، میتواند موجب مصرف بیرویه و نابهجای داروها گردد (1).
خوددرمانی بهعنوان یکی از شایعترین گزینههای انتخابی، بهصورت استفاده از محصولات دارویی توسط بیمار برای درمان اختلالات یا علائم خودشناخته، انتخاب دارو توسط بیمار بعد از تشخیص اولیه بهوسیله پزشک برای موارد مزمن بیماری یا عود آن و همچنین تجویز محصولات دارویی برای اعضای خانواده بهویژه شیرخواران، کودکان و افراد مسن تعریف میشود (2).
با وجود تلاشهایی که برای بهبود وضعیت خوددرمانی انجام میشود، این مسئله بهصورت زنگ خطری در کل دنیا در حال افزایش است که ممکن است تهدیدی جدّی برای سلامتی افراد و جوامع بشری باشد (3). این میزان 68% در کشورهای اروپایی، 61% در مکزیک و 60-40% در ویتنام و در کشورهای در حال توسعه از جمله کویت 92% در بزرگسالان بیان شده است (4-6). میزان شیوع در کشورهای مجاور ایران، 63/51% در هند، 59% در نپال (7)، 3/81% در بنگلادش و 98% در دانشجویان فلسطینی گزارش شده است (8، 9). در پاکستان میزان خوددرمانی حدود 51% گزارش شده است (10).
سطوح بالای خوددرمانی با داروهای
(OTC) Over The Counter و درمانهای جایگزین و مکمّل ((CAM) Complementary and Alternative Medications) در استرالیا و کشورهای قابل قیاس با آن گزارش شده است. وسیعترین بررسی جمعیت استرالیای جنوبی در سال 2004، CAM را در 2/52% افراد پاسخدهنده نشان داد که از این میزان، در 5/26% افراد، داروهای جایگزین و مکمل تجویز شده بود (11). بر طبق یک مطالعه مروری سیستماتیک، در ایران نیز در حدود 8/53% مطالعات، شیوع خوددرمانی را بالای 50% گزارش کرده بودند (12).
خوددرمانی در بین زنان، افراد جوان، کسانی که تنها زندگی میکنند، افراد با وضعیت اقتصادی- اجتماعی پایین و افراد مبتلا به بیماریهای مزمن و روانی، شایعتر میباشد (13).
فواید فردی و اجتماعی بسیاری برای خوددرمانی نشان داده شده است. از جمله، خوددرمانی دسترسی سریع بیمار برای تهیه دارو را فراهم میسازد که اهمیت آن بهویژه در کشورهای در حال توسعه مشخص میشود؛ زیرا دسترسی به خدمات بهداشت عمومی، سختتر از کشورهای پیشرفته است و تأخیر در دسترسی به دارو میتواند بیمار و کارآیی درمان وی را به مخاطره بیندازد. همچنین سهولت دسترسی به دارو میتواند در فراهمآوردن یک حمایت سایکولوژیک برای بیماران با بیماری مزمن و کاهش اضطراب آنان مؤثر باشد. از جنبه اجتماعی، خوددرمانی، بیماران را به سمت استقلال بیشتر در تصمیمگیری برای مدیریت مسائل کوچک بهداشتی سوق میدهد که با آگاهی مؤثّر بیمار در کنترل شرایط سلامت و بیماریاش بهطور ایدهآل مطابقت دارد. از جنبه اقتصادی نیز به اجتناب از مشاورههای پزشکی غیر ضروری کمک مینماید و هزینههای برنامههای بهداشتی مبتنی بر جامعه را کاهش میدهد (2).
با وجود فواید ذکرشده، خوددرمانی میتواند با خطراتی برای بیماری که خوددرمانی میکند و در مواردی در سطح جامعه، همراه باشد. از جمله خطرات خوددرمانی میتوان به خودتشخیصی غیرصحیح و مشکلات اساسی سلامتی متعاقب آن، عدم دریافت توصیههای فوری پزشکی، عوارض جانبی نادر ولی شدید، ناموفقبودن در شناخت کنترااندیکاسیونها و تداخلات بالقوّه دارو- دارو و دارو- غذا (تداخل دارویی بهصورت تغییر اثر یک دارو بهوسیله تجویز قبلی همزمان دارو یا غذای دیگر تعریف میشود)، روش نادرست تجویز، دوزاژ ناکافی، خطر وابستگی یا سوء مصرف دارو، نگهداشتن دارو در شرایط نادرست و انتخاب نادرست درمان اشاره نمود. در سطح جامعه نیز خوددرمانی نادرست، یک افزایش در بیماری القاشده توسط دارو تولید میکند که با افزایش بعدی در هزینههای بهداشت عمومی همراه است (2).