دوره 25، شماره 3 - ( پاییز 1397 )
جلد 25 شماره 3 صفحات 262-255 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Shahriyari T, Tabatabaei Fard S F, Arefinejad A, Afzale A, Talebi F, Momeni H. Quantity analysis of solid waste in the dentistry offices in birjand, 2017. Journals of Birjand University of Medical Sciences 2018; 25 (3) :255-262
URL: http://journal.bums.ac.ir/article-1-2367-fa.html
URL: http://journal.bums.ac.ir/article-1-2367-fa.html
شهریاری طاهر، طباطبایی فرد سیده فاطمه، عارفی‌نژاد عالیه، افضلی افسانه، طالبی فرخنده، مومنی حبیبه. آنالیز کمی پسماندهای مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند در سال 1396. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. 1397; 25 (3) :255-262
طاهر شهریاری1 
، سیده فاطمه طباطبایی فرد2 ، عالیه عارفی‌نژاد2 ، افسانه افضلی2 ، فرخنده طالبی2 ، حبیبه مومنی* 3
، سیده فاطمه طباطبایی فرد2 ، عالیه عارفی‌نژاد2 ، افسانه افضلی2 ، فرخنده طالبی2 ، حبیبه مومنی* 3
1- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثّر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران.
2- گروه مهندسی بهداشت محیط، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران.
3- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثّر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران. ،habibe.momeni@gmail.com
2- گروه مهندسی بهداشت محیط، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران.
3- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثّر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران. ،
متن کامل [PDF 250 kb]
(1358 دریافت)
| چکیده (HTML) (7122 مشاهده)
در نهایت داده‌های بهدست آمده با نرم‌افزار Excel، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقاله حاضر نتیجه طرح پژوهشی مصوب در دانشگاه علوم پزشکی بیرجند با کد 4397 و کد اخلاق Ir.bums.REC.1396.72 می‌باشد.
یافته‌ها
میزان و درصد تولید بخشهای مختلف زباله در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند در جدول 2 نشان داده شده است. میانگین سرانه تولید زباله هر بیمار در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند برابر با 48/62 گرم در روز بهدست آمد. بیشترین میزان زباله تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی مربوط به زباله‌های شبه‌خانگی با 411/4263 کیلوگرم و کمترین میزان مربوط به زباله‌های سمی با 275/9 کیلوگرم در سال بود.
در جدول3، میزان تولید اجزای تشکیل‌دهنده پسماندهای تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند نشان داده شده است که بیشترین مقدار وزنی، مربوط به نایلون با 85/686 کیلوگرم و سپس کاغذ و مقوا با 27/551 کیلوگرم بود.
بحث
با توجه به نتایج بهدست آمده، میانگین سرانه تولید پسماند در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند برابر با 48/62 گرم به ازای هر مراجعه‌کننده در روز بوده است. قنبریان و همکاران در سال 88-1387، 25مطب دندانپزشکی شهر شاهرود را مورد بررسی قرار دادند (9)؛ سرانه پسماند در مطب‌های شهر شاهرود برابر با 18/72 گرم در روز بوده است. میانگین سرانه زباله تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند، به میانگین سرانه تولید پسماند در مطب‌های دندانپزشکی شهر اراک که توسط کولیوند و همکاران بر روی 5 مطب دندانپزشکی عمومی انجام شد (11)، نزدیک می‌باشد.
در مطالعه حاضر کل پسماند تولیدی در مطب‌های شهر بیرجند برابر با 02/7848 بوده است. بیشترین سهم تولید پسماندها در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند مربوط به زباله‌های شبه‌خانگی با 3/54 درصد و کمترین میزان مربوط به زباله‌های سمی با 11/0 درصد می‌باشد. در مطالعه‌ای که توسط Komilis و همکاران در مطب‌های دندانپزشکی یونان انجام شد، بیشترین میزان زباله‌ها مربوط به بخش شبه‌خانگی با 74درصد و کمترین میزان مربوط به زباله‌های سمی با کمتر از 5/0 درصد بوده است (12). در مطالعه انجام‌شده توسط علیدادی در مطب دندانپزشکی شهر بجنورد، کل پسماند دندانپزشکی تولیدی 31/6162کیلوگرم بوده است که از این مقدار 99/49درصد مربوط به بخش خانگی و 69/1درصد مربوط به بخش سمی بوده است (6). نتایج مطالعه عموئی و همکاران بر روی مطب‌های دندانپزشکی شهر بابل نیز نشان داد که بیشترین میزان تولید زباله مربوط به بخش شبه‌خانگی با 5/52درصد و کمترین میزان مربوط به بخش سمّی با 3/0درصد بوده است (10). در مطالعه کولیوند و همکاران بر روی پسماندهای مطب‌های دندانپزشکی شهر همدان نیز مشخص گردید که میانگین پسماندهای تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی شهر همدان 56/8677 کیلوگرم در سال بوده است که از این میان بیشترین میزان پسماندها با 14/91درصد مربوط به پسماندهای شبه‌خانگی و کمترین میزان با 02/0درصد مربوط به پسماندهای سمّی بوده است (4). در مطالعه کولیوند در ارومیه نیز مشخص گردید که زباله‌های بخش خانگی بیشترین سهم را در زباله‌های دندانپزشکی به خود اختصاص می‌دهد (13). نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعات اشاره‌شده مطابقت دارد و ضرورت توجه به تفکیک زباله‌های عفونی از خانگی را با توجه به حجم زباله‌های خانگی نشان می‌دهد.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بیشترین مقدار وزنی زباله‌ها مربوط به دستکش نایلونی به‌میزان 85/686 کیلوگرم در سال و سپس کاغذ و مقوا (پوشش‌های حفاظتی، حوله کاغذی، دستمال کاغذی، جعبه دستمال کاغذی، کاغذهای بخش اداری و نسخ بیماران) با 27/551 کیلوگرم در سال و دستکش لاتکس با 54/443 کیلوگرم در سال بوده است. با توجه به اینکه حجم بالایی از پسماندهای دندانپزشکی بیرجند از جنس نایلون و پلاستیک می‌باشد، کاهش استفاده از مواد یکبار مصرف و استفاده از مواد و تجهیزات با قابلیت استفاده مجدد، حجم کلی پسماندها را به مقدار زیادی کاهش می‌دهد؛ بنابراین اجرای برنامه‌های جداسازی در مبدأ، کاهش تولید پسماند و بازیافت انواع پسماندهای شبه‌خانگی از قبیل کاغذ و پلاستیک ضروری به نظر می‌رسد. در مطالعه علیدادی در بجنورد (6)، نایلون و پلاستیک (76/33درصد) و پس از آن به‌ترتیب کاغذ (4/16%) و دستکش لاتکس (78/14%) بیشترین حجم زباله‌ها را به خود اختصاص داده بودند. در مطالعه‌ای که توسط Komilis و همکاران در شهر تسالونیکی یونان انجام شد، مشخص گردید که بین 75 تا 90 درصد پسماندهای تولیدی مربوط به کاغذ، پلاستیک و مواد غذایی و 10 تا 25 درصد مربوط به مواد خطرناک بوده است که نیاز به بی‌خطرسازی یا دفع ویژه دارند (12). در مطالعه Vieira و همکاران در برزیل نیز مشخص گردید که بیشترین میزان زباله‌های تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی عمومی شهر برزیل مربوط به کاغذ و پلاستیک بوده است (14). در مطالعه انجام‌شده توسط قنبریان در مطب‌های دندانپزشکی شهر شیراز نیز 60درصد از کل پسماندهای تولیدی مربوط به پلاستیک و کاغذ بوده است (9). در مطالعه Ozbek و همکاران نیز مشخص گردید که حدود نیمی از پسماندها مربوط به دستکش‌های پلاستکی و 30درصد از پسماندها مربوط به کاغذ بوده است (15). در مطالعه بذرافشان نیز دستکش‌ها بیشترین سهم پسماندهای تولیدی در استان سیستان و بلوچستان را به خود اختصاص داده بودند (2). نتایج مطالعات بیان‌شده در این زمینه با نتایج مطالعه همخوانی دارد.
نتیجه‌گیری
بخش عمده پسماندهای دندانپزشکی تولیدی در بیرجند مربوط به پسماندهای شبه‌خانگی و عفونی بوده است که در صورت مخلوط‌نشدن این دو بخش با یکدیگر، حجم پسماندهای آلوده دندانپزشکی تا حدود 70درصد کاهش می‌یابد. پسماندهای شیمیایی-دارویی و پسماندهای سمی را باید به‌طور اختصاصی و بر اساس خصوصیات آنها و در بعضی موارد به‌عنوان ماده خطرناک جمع‌آوری و دفع نمود؛ با این وجود برخی از اجزای آن مانند فویل سربی پوشش فیلم رادیوگرافی قابل بازیافت می‌باشد (8، 11).
به‌دلیل تولید درصد بالای پلاستیک و کاغذ در پسماندهای شبه‌خانگی و عفونی در مطب‌های دندانپزشکی، مدیریت یکپارچه این بخش از پسماندها شامل کاهش در مبدأ تولید و بازیافت برای بازیابی مواد باارزش و حفاظت محیط زیست، باید مدّ نظر قرار گیرد؛ بنابراین در این زمینه مهم‌ترین اقدامی که می‌توان انجام داد، جلوگیری از اختلاط و جداسازی زائدات بر اساس پتانسیل خطرزایی، آموزش دندانپزشکان در این خصوص، جمع‌آوری، حمل و نقل و دفع هرکدام از اجزای زباله مطابق با دستورالعمل‌های مربوطه می‌باشد.
تقدیر و تشکر
بدین‌وسیله از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، تشکر و قدردانی می‌گردد.
منابع:
1- Ali Taleshi M, Nejadkoorki F, Azim Zadeh H, Ghaneian MT, Namayandeh SM. Toward Green Hospital Standards in Yazd Educational Hospitals in 2013. Sci J Ilam Univ Med Sci. 2014; 22(5): 114-27. [Persian]
2- Bazrafshan E, Mohammadi L, Mostafapour FK, Moghaddam AA. Dental solid waste characterization and management in Iran: a case study of Sistan and Baluchestan Province. Waste Manag Res. 2014; 32(2):157-64. [Persian]
3- Majlesi M, Alinejad A, Barafrashtehpour M, Mohammadi H. Evaluation of dental solid waste management in Yasuj, Iran. Health Syst Res. 2016;11(4): 787-91. [Persian]
4- Kulivand A, Nabizadeh R, Joneidy A, Yunesian M, Omrany G. Quantity and quality analysis and management of solid waste produced in dentistry laboratories and practical dentist offices in Hamedan, 1386. Iran J Health Environ. 2009; 2(1): 36-45. [Persian]
5- Bazrafshan E, Afsari K, Pormolaee N, Forghani M, Khedengi H, Kord Mostafapor H. Survey of dental solid waste management in Sistan and Baluchestan Province. J Sabzevar Univ Med Sci. 2015; 22(1): 73-83. [Persian]
6- Alidadi H, Esmaili H, Aghaee SF, Mirzaee SA, Shafiee Jafarabadi MN. A survey on the quality and quantity of wastes produced in dental offices of Bojnoord , in 2014. J Res Health Syst. 2016;1(4): 314-22. [Persian]
7- Al Kawas S, Abu-Yousef IA, Kanan S, El-Kishawi M, Siddique A, Abdo N, et al. Analysis of Mercury in Wastewater of some Dental Clinics in United Arab Emirates. J Int Environ Appl Sci. 2008; III(I): 21-8.
8- Dehghani MH, Omrani Gh A, Nadafi K, Marosi M, Azam K. Solid waste management in physicians offices in Sabzevar. Hakim Health Sys Res. 2011; 14(1): 57-63. [Persian]
9- GHanbarian M, Majlessi M, Samaei M. Analysis of Solid Waste Products Disposed by Dental Clinics in Shiraz. J Res Dent Sci. 2014; 10(4): 246-51. [Persian]
10- Amouei A, Faraji H, Khosravi Samani A, Khosravi Samani M. Quantity and quality of solid wastes produced in dental offices of babol city . Caspian J Dent Res. 2016; 5(2): 44-9. [Persian]
11- Koolivand A, Ghanadzadeh MJ, Rajaee MS, Mashayekhi M, Mousavi R. Quantity & quality analysis and associated management practices of solid waste generated in the general dentistry offices in the city of Arak. J Arak Univ Med Sci. 2016; 19(7): 66-74. [Persian]
12- Komilis DP, Voudrias EA, Anthoulakis S, Iosifidis N. Composition and production rate of solid waste from dental laboratories in Xanthi, Greece. Waste Manag. 2009; 29(3): 1208-12.
13- Koolivand A, Gholami-Borujeni F, Nourmoradi H. Investigation on the characteristics and management of dental waste in Urmia, Iran. J Mater Cycles Waste Manage. 2015;17(3):553-9.
14- Vieira CD, de Carvalho MAR, de Menezes Cussiol NA, Alvarez-Leite ME, dos Santos SG, da Fonseca Gomes RM, et al. Composition analysis of dental solid waste in Brazil. Waste Manag. 2009; 29(4): 1388-91.
15- Ozbek M, Sanin FD. A study of the dental solid waste produced in a school of dentistry in Turkey. Waste manag. 2004; 24(4): 339-45.
متن کامل: (1703 مشاهده)
Abstract Original Article
Aliye Arefinejad2, Afsane Afzale2, Farkhonde Talebi2, Habibe Momeni[3]
Background and Aim: Among the medical wastes, dental wastes have a high diversity and due to its high contents of hazardous, toxic, and pathogenic agents, therefore these wastes are of great importance. The aim of this study was to investigate and analyze the amount of waste produced in dentistry offices in Birjand.
Materials and Methods: In this descriptive cross-sectional study, 48 dental offices in the city of Birjand were studied. Sampling was carried out by environmental health experts in three consecutive working days (Monday, Tuesday, and Wednesday) from every center. The Samples were divided into 5 categories such as semi-domestic, infectious, chemical-pharmaceutical, toxic and sharp material, Separated and weighed using a laboratory scale. Information was expressed as percentage by weight.
Results: Based on the results, the total amount of waste produced in dental offices in Birjand was 7848.02 kg / year. percentages of semi-domestic, infectious, chemical-pharmaceutical, sharp material, and toxic wastes were 54.3%, 29.7%, 11.8%, 3.9% and 0.11% respectively.
Conclusion: Considering the high volume of dental waste, especially infectious and hazardous materials, the need for separation and recycling in the office is evident. It is necessary to manage the wastes and their separation and recycling in source place.
Key Words: Dental Wastes; Infection Waste; Semi- Domestic Waste; Chemical-Pharmaceutical Waste.
Journal of Birjand University of Medical Sciences. 2018; 25 (3): 255-262.
Received: November 13, 2017 Accepted: March 10, 2018
آنالیز کمی پسماندهای مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند
طاهر شهریاری[4]، سیده فاطمه طباطبایی‌فرد[5]، عالیه عارفی‌نژاد2،
افسانه افضلی2، فرخنده طالبی2، حبیبه مومنی[6]
چکیده
زمینه و هدف: از بین پسماندهای پزشکی، پسماندهای دندانپزشکی دارای تنوع به‌نسبت زیادی است و به‌علت وجود عوامل خطرناک، سمّی و بیماری‌زا، این پسماندها از اهمیت بالایی برخوردار هستند. این مطالعه با هدف بررسی و آنالیز کمّیت پسماندهای تولیدی در مطب‌های دندانپرشکی شهر بیرجند انجام شد.
روش تحقیق: در این مطالعه توصیفی-مقطعی، 48 مطب دندانپزشکی در سطح شهر بیرجند مورد مطالعه قرار گرفتند. نمونه‌برداری توسط کارشناسان بهداشت محیط، در سه روز کاری متوالی (دوشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه) از هر مرکز صورت گرفت. نمونه‌ها به‌صورت دستی به پنج دسته شبه‌خانگی، عفونی، شیمیایی و دارویی، سمی و نوک‌تیز و برنده تفکیک شد و با استفاده از ترازوی آزمایشگاهی توزین گردبد. اطلاعات به‌صورت درصد وزنی بیان شدند.
یافته‌ها: بر اساس نتایج، میزان کل پسماندهای تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند 02/7848 کیلوگرم در سال بود. سهم تولید پسماندهای شبه‌خانگی، عفونی، شیمیایی و دارویی، نوک‌تیز و برنده و سمی به‌ترتیب برابر با: 3/54درصد، 7/29درصد، 8/11درصد، 9/3درصد و 11/0درصد بود. سرانه تولید زباله به‌ازای هر نفر در روز 48/62 گرم بود.
نتیجه‌گیری: با توجه به حجم بالای زباله‌های داندانپزشکی به‌ویژه مواد عفونی و خطرناک، ضرورت جداسازی و بازیافت در داخل مطب آشکار می‌باشد.
واژه‌های کلیدی: پسماندهای دندانپزشکی؛ پسماند عفونی؛ پسماند شبه‌خانگی؛ پسماند شیمیایی- دارویی.
مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. 1397؛ 25 (3): 255-262.
دریافت: 22/08/1396 پذیرش: 19/12/1396
Quantity analysis of solid waste in the dentistry offices in birjand, 2017
Taher Shahriyari[1], Seyyedeh Fatemeh Tabatabaei Fard[2],Aliye Arefinejad2, Afsane Afzale2, Farkhonde Talebi2, Habibe Momeni[3]
Background and Aim: Among the medical wastes, dental wastes have a high diversity and due to its high contents of hazardous, toxic, and pathogenic agents, therefore these wastes are of great importance. The aim of this study was to investigate and analyze the amount of waste produced in dentistry offices in Birjand.
Materials and Methods: In this descriptive cross-sectional study, 48 dental offices in the city of Birjand were studied. Sampling was carried out by environmental health experts in three consecutive working days (Monday, Tuesday, and Wednesday) from every center. The Samples were divided into 5 categories such as semi-domestic, infectious, chemical-pharmaceutical, toxic and sharp material, Separated and weighed using a laboratory scale. Information was expressed as percentage by weight.
Results: Based on the results, the total amount of waste produced in dental offices in Birjand was 7848.02 kg / year. percentages of semi-domestic, infectious, chemical-pharmaceutical, sharp material, and toxic wastes were 54.3%, 29.7%, 11.8%, 3.9% and 0.11% respectively.
Conclusion: Considering the high volume of dental waste, especially infectious and hazardous materials, the need for separation and recycling in the office is evident. It is necessary to manage the wastes and their separation and recycling in source place.
Key Words: Dental Wastes; Infection Waste; Semi- Domestic Waste; Chemical-Pharmaceutical Waste.
Journal of Birjand University of Medical Sciences. 2018; 25 (3): 255-262.
Received: November 13, 2017 Accepted: March 10, 2018
مقاله اصیل پژوهشی
آنالیز کمی پسماندهای مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند
در سال 1396
طاهر شهریاری[4]، سیده فاطمه طباطبایی‌فرد[5]، عالیه عارفی‌نژاد2،افسانه افضلی2، فرخنده طالبی2، حبیبه مومنی[6]
چکیده
زمینه و هدف: از بین پسماندهای پزشکی، پسماندهای دندانپزشکی دارای تنوع به‌نسبت زیادی است و به‌علت وجود عوامل خطرناک، سمّی و بیماری‌زا، این پسماندها از اهمیت بالایی برخوردار هستند. این مطالعه با هدف بررسی و آنالیز کمّیت پسماندهای تولیدی در مطب‌های دندانپرشکی شهر بیرجند انجام شد.
روش تحقیق: در این مطالعه توصیفی-مقطعی، 48 مطب دندانپزشکی در سطح شهر بیرجند مورد مطالعه قرار گرفتند. نمونه‌برداری توسط کارشناسان بهداشت محیط، در سه روز کاری متوالی (دوشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه) از هر مرکز صورت گرفت. نمونه‌ها به‌صورت دستی به پنج دسته شبه‌خانگی، عفونی، شیمیایی و دارویی، سمی و نوک‌تیز و برنده تفکیک شد و با استفاده از ترازوی آزمایشگاهی توزین گردبد. اطلاعات به‌صورت درصد وزنی بیان شدند.
یافته‌ها: بر اساس نتایج، میزان کل پسماندهای تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند 02/7848 کیلوگرم در سال بود. سهم تولید پسماندهای شبه‌خانگی، عفونی، شیمیایی و دارویی، نوک‌تیز و برنده و سمی به‌ترتیب برابر با: 3/54درصد، 7/29درصد، 8/11درصد، 9/3درصد و 11/0درصد بود. سرانه تولید زباله به‌ازای هر نفر در روز 48/62 گرم بود.
نتیجه‌گیری: با توجه به حجم بالای زباله‌های داندانپزشکی به‌ویژه مواد عفونی و خطرناک، ضرورت جداسازی و بازیافت در داخل مطب آشکار می‌باشد.
واژه‌های کلیدی: پسماندهای دندانپزشکی؛ پسماند عفونی؛ پسماند شبه‌خانگی؛ پسماند شیمیایی- دارویی.
مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. 1397؛ 25 (3): 255-262.
دریافت: 22/08/1396 پذیرش: 19/12/1396
مقدمه
مواد زائد جامد مراکز بهداشتی-درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و مطب‌های دندانپزشکی، از مهم‌ترین و عمده‌ترین آلاینده‌های زیست‌محیطی می‌باشند که می‌توانند آثار سوئی را بر روی محیط زیست بر جا گذارند. از جمله مخاطراتی که این پسماندها به‌دنبال دارند می‌توان به مخاطرات بهداشتی و شغلی، مخاطرات زیست‌محیطی و زیباشناختی همچون: آلودگی آب، هوا و خاک، مخاطرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اشاره کرد (1، 2). زباله‌های دندانپزشکی با وجود مقادیر کم زباله تولیدی، به‌دلیل دارابودن عوامل خطرناک، سمّی، بیماری‌زا و عفونی، یکی از معضلات جدید زیست‌محیطی در دنیا محسوب می‌شوند (3، 4). به‌دلیل افزایش مراجعه افراد و عمومیت‌یافتن خدمات دندانپزشکی، میزان مواد زائد جامدی تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است. بیشترین افزایش در خصوص استفاده از پوشش‌های پلاستیکی، دستکش‌ها و ماسک‌ها بوده که در مجموع حدود 90درصد کل زائدات تولیدی کلینکیک‌های دندانپزشکی را به خود اختصاص می‌دهند (5، 6).
بر اساس ویژگی و پتانسیل خطرزایی و اهمیت زیست‌محیطی، پسماندهای دندانپزشکی شامل: بخشهای شبه‌خانگی، عفونی، شیمیایی و دارویی و سمی می‌شوند. پسماندهای شبه‌خانگی یکی از بخشهای اصلی زباله‌های دندانپزشکی را شامل می‌شود که به‌طور عمده حاوی مواد مضر و خطرناک برای سلامت انسان، حیوان و محیط زیست نمی‌باشد؛ به همین دلیل این بخش از پسماندها را می‌توان همراه با سایر پسماندهای معمولی شهری جمع‌آوری و دفع و یا بازیافت نمود (4، 6). یکی از مهم‌ترین بخشهای پسماندهای دندانپزشکی، پسماندهای عفونی آن است که حاوی مواد آلوده‌شده با خون و دیگر مایعات عفونی دهان و اشیای تیز و برنده می‌باشد. پسماندهای عفونی به‌علت
دارا بودن عوامل پاتوژن، می‌توانند باعث بروز و شیوع انواع بیماری‌ها و به خطر افتادن بهداشت و سلامت عمومی شوند. پسماندهای شیمیایی و سمی شامل پسماندهای آلوده‌شده با نقره و جیوه آمالگام، فویل سربی، مواد گندزدا، باتری، فلزات و باقیمانده مواد و داروهای دندانپزشکی می‌شود (6).
آمالگام یک ماده ترمیمی جامد پایدار است که از چندین فلز شامل: جیوه، نقره، قلع، مس و روی تشکیل شده و از 200 سال پیش تاکنون به‌طور گسترده‌ای در دندانپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به این نکته که تقریباً نیمی از آمالگام از جیوه تشکیل شده است، می‌توان مطب‌های دندانپزشکی را یکی از مهم‌ترین منابع تخلیه جیوه به محیط زیست به‌شمار آورد (4، 6). مصرف جیوه ناشی از آمالگام مورد استفاده در دندانپزشکی، سالانه حدود 4-3درصد (300 تن جیوه) در کل دنیا برآورد شده است (7)؛ به‌طوری که تنها در آمریکا سالانه بالغ بر دویست تن آمالگام، مورد استفاده دندانپزشکان قرار می‌گیرد که حدود 100تن از این مقدار را جیوه تشکیل می‌دهد. جیوه بعد از پلوتونیوم و عناصر رادیواکتیو، سمی‌ترین و خطرناک‌ترین فلز روی زمین است. منبع عمده نقره، آمالگام، محلول ثبوت و فیلم رادیوگرافی است. سرب عنصر سمی دیگری است که در پوشش فیلم رادیوگرافی وجود دارد که بایستی به‌عنوان زباله خطرناک جمع‌آوری، دفع یا بازیافت شود (6). مطالعات متعدد انجام‌شده در کشورهای مختلف دنیا و ایران در خصوص کمیت زباله‌های مطب‌های دندانپزشکی نشان می‌دهد که سهم بارز زباله‌های دندانپزشکی را زباله‌های خانگی از جمله کاغذ و پلاستیک به خود اختصاص می‌دهد و سهم زباله‌های عفونی در این میان قابل توجه می‌باشد (8-10).
با توجه به اینکه پسماندهای مطب‌های دندانپزشکی حاوی انواع پسماندهای عفونی، شیمیایی و مواد خطرناک می‌باشد؛ عدم مدیریت آنها، بروز و شیوع بیماری‌ها و اپیدمی‌های منطقه‌ای و شهری را به‌دنبال خواهد داشت (8). با توجه به اینکه تاکنون در بیرجند مطالعه‌ای در رابطه با پسماندهای دندانپزشکی انجام نشده است، این مطالعه با هدف بررسی پسماندهای تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند انجام شد تا بتوان از نتایج حاصل از آن به‌منظور ایجاد مدیریت یکپارچه مواد زائد دندانپزشکی استفاده نمود.
روش تحقیق
در این مطالعه توصیفی-مقطعی، از کل مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند که 66 مطب بود، 48 مطب حاضر به همکاری شدند. پسماندها در 3روز متوالی (یک‌شنبه، دوشنبه، سه‌شنبه) در طی ماه‌های تیر، مرداد و شهریور سال 1396 توسط کارشناسان بهداشت محیط جمع‌آوری گردید. برای به حداقل رساندن اثر تعطیلی بر کمیت پسماندها، جمع‌آوری نمونه در هفته‌هایی انجام شد که فاقد تعطیلی رسمی بود. از هر مطب سه بار نمونه‌برداری انجام شد که در مجموع 144 نمونه جمع‌آوری گردید. نمونه‌ها حداکثر 10ساعت بعد از جمع‌آوری به آزمایشگاه منتقل شد و مورد آنالیز فیزیکی و توزین قرار گرفت. ابتدا نمونه‌ها بر اساس پتانسیل خطرزایی و اهمیت زیست‌محیطی به 64 دسته تقسیم شدند؛ سپس بر اساس نوع آلودگی در 5دسته که شامل: زباله‌های شبه‌خانگی، عفونی، شیمیایی و دارویی، نوک تیز و برنده و سمّی بود، تقسیم‌بندی شدند (6، 11)(جدول 1). برای ایمنی بیشتر در هنگام عملیات جداسازی و توزین زباله‌ها از دستکش مناسب، روپوش و ماسک استفاده شد. سپس با استفاده از ترازوی آزمایشگاهی با دقت 01/0گرم توزین شدند. هر بخش 3بار توزن گردید و در نهایت میانگین اعداد بهدست آمده برای هر بخش لحاظ گردید.
در مرحله بعد با معدل‌گیری از اعداد حاصل از سه روز نمونه‌برداری، میانگین تولید روزانه اجزای مختلف زباله هر مطب تعیین شد. برای تعیین میزان تولید سالیانه زباله در مراکز پزشکی، لازم بود تا روزهای کاری سالیانه مراکز یادشده را در دست داشت. تعداد روزهای کاری سال 1396، با مراجعه به تقویم 292 روز بود. با ضرب‌کردن میانگین روزانه اجزای مختلف زباله در عدد مذکور، میزان تولید سالیانه اجزای مختلف زباله در مراکز دندانپزشکی بهدست آمد. با تقسیم تعداد کل واحدهای دندانپزشکی موجود در شهر بر تعداد مطب‌های نمونه‌برداری‌شده، ضریب 375/1 بهدست آمد. با ضرب این عدد در میزان تولید سالیانه اجزای مختلف زباله در مراکز دندانپزشکی نمونه‌برداری‌شده، میزان کل تولید سالیانه زباله در دندانپزشکی‌های شهر بیرجند بهدست آمد. همچنین افراد مراجعه‌کننده به مطب‌ها در هر روز یادداشت و برای تعیین میزان سرانه زباله، بعد از توزین پسماندها مقدار بهدست آمده بر تعداد افراد ویزیت‌شده (بر اساس دفتر ثبت نام بیماران مطب‌های مورد مطالعه استخراج شد) در هر روز کاری، تقسیم شد.
مواد زائد جامد مراکز بهداشتی-درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و مطب‌های دندانپزشکی، از مهم‌ترین و عمده‌ترین آلاینده‌های زیست‌محیطی می‌باشند که می‌توانند آثار سوئی را بر روی محیط زیست بر جا گذارند. از جمله مخاطراتی که این پسماندها به‌دنبال دارند می‌توان به مخاطرات بهداشتی و شغلی، مخاطرات زیست‌محیطی و زیباشناختی همچون: آلودگی آب، هوا و خاک، مخاطرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اشاره کرد (1، 2). زباله‌های دندانپزشکی با وجود مقادیر کم زباله تولیدی، به‌دلیل دارابودن عوامل خطرناک، سمّی، بیماری‌زا و عفونی، یکی از معضلات جدید زیست‌محیطی در دنیا محسوب می‌شوند (3، 4). به‌دلیل افزایش مراجعه افراد و عمومیت‌یافتن خدمات دندانپزشکی، میزان مواد زائد جامدی تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است. بیشترین افزایش در خصوص استفاده از پوشش‌های پلاستیکی، دستکش‌ها و ماسک‌ها بوده که در مجموع حدود 90درصد کل زائدات تولیدی کلینکیک‌های دندانپزشکی را به خود اختصاص می‌دهند (5، 6).
بر اساس ویژگی و پتانسیل خطرزایی و اهمیت زیست‌محیطی، پسماندهای دندانپزشکی شامل: بخشهای شبه‌خانگی، عفونی، شیمیایی و دارویی و سمی می‌شوند. پسماندهای شبه‌خانگی یکی از بخشهای اصلی زباله‌های دندانپزشکی را شامل می‌شود که به‌طور عمده حاوی مواد مضر و خطرناک برای سلامت انسان، حیوان و محیط زیست نمی‌باشد؛ به همین دلیل این بخش از پسماندها را می‌توان همراه با سایر پسماندهای معمولی شهری جمع‌آوری و دفع و یا بازیافت نمود (4، 6). یکی از مهم‌ترین بخشهای پسماندهای دندانپزشکی، پسماندهای عفونی آن است که حاوی مواد آلوده‌شده با خون و دیگر مایعات عفونی دهان و اشیای تیز و برنده می‌باشد. پسماندهای عفونی به‌علت
دارا بودن عوامل پاتوژن، می‌توانند باعث بروز و شیوع انواع بیماری‌ها و به خطر افتادن بهداشت و سلامت عمومی شوند. پسماندهای شیمیایی و سمی شامل پسماندهای آلوده‌شده با نقره و جیوه آمالگام، فویل سربی، مواد گندزدا، باتری، فلزات و باقیمانده مواد و داروهای دندانپزشکی می‌شود (6).
آمالگام یک ماده ترمیمی جامد پایدار است که از چندین فلز شامل: جیوه، نقره، قلع، مس و روی تشکیل شده و از 200 سال پیش تاکنون به‌طور گسترده‌ای در دندانپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به این نکته که تقریباً نیمی از آمالگام از جیوه تشکیل شده است، می‌توان مطب‌های دندانپزشکی را یکی از مهم‌ترین منابع تخلیه جیوه به محیط زیست به‌شمار آورد (4، 6). مصرف جیوه ناشی از آمالگام مورد استفاده در دندانپزشکی، سالانه حدود 4-3درصد (300 تن جیوه) در کل دنیا برآورد شده است (7)؛ به‌طوری که تنها در آمریکا سالانه بالغ بر دویست تن آمالگام، مورد استفاده دندانپزشکان قرار می‌گیرد که حدود 100تن از این مقدار را جیوه تشکیل می‌دهد. جیوه بعد از پلوتونیوم و عناصر رادیواکتیو، سمی‌ترین و خطرناک‌ترین فلز روی زمین است. منبع عمده نقره، آمالگام، محلول ثبوت و فیلم رادیوگرافی است. سرب عنصر سمی دیگری است که در پوشش فیلم رادیوگرافی وجود دارد که بایستی به‌عنوان زباله خطرناک جمع‌آوری، دفع یا بازیافت شود (6). مطالعات متعدد انجام‌شده در کشورهای مختلف دنیا و ایران در خصوص کمیت زباله‌های مطب‌های دندانپزشکی نشان می‌دهد که سهم بارز زباله‌های دندانپزشکی را زباله‌های خانگی از جمله کاغذ و پلاستیک به خود اختصاص می‌دهد و سهم زباله‌های عفونی در این میان قابل توجه می‌باشد (8-10).
با توجه به اینکه پسماندهای مطب‌های دندانپزشکی حاوی انواع پسماندهای عفونی، شیمیایی و مواد خطرناک می‌باشد؛ عدم مدیریت آنها، بروز و شیوع بیماری‌ها و اپیدمی‌های منطقه‌ای و شهری را به‌دنبال خواهد داشت (8). با توجه به اینکه تاکنون در بیرجند مطالعه‌ای در رابطه با پسماندهای دندانپزشکی انجام نشده است، این مطالعه با هدف بررسی پسماندهای تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند انجام شد تا بتوان از نتایج حاصل از آن به‌منظور ایجاد مدیریت یکپارچه مواد زائد دندانپزشکی استفاده نمود.
روش تحقیق
در این مطالعه توصیفی-مقطعی، از کل مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند که 66 مطب بود، 48 مطب حاضر به همکاری شدند. پسماندها در 3روز متوالی (یک‌شنبه، دوشنبه، سه‌شنبه) در طی ماه‌های تیر، مرداد و شهریور سال 1396 توسط کارشناسان بهداشت محیط جمع‌آوری گردید. برای به حداقل رساندن اثر تعطیلی بر کمیت پسماندها، جمع‌آوری نمونه در هفته‌هایی انجام شد که فاقد تعطیلی رسمی بود. از هر مطب سه بار نمونه‌برداری انجام شد که در مجموع 144 نمونه جمع‌آوری گردید. نمونه‌ها حداکثر 10ساعت بعد از جمع‌آوری به آزمایشگاه منتقل شد و مورد آنالیز فیزیکی و توزین قرار گرفت. ابتدا نمونه‌ها بر اساس پتانسیل خطرزایی و اهمیت زیست‌محیطی به 64 دسته تقسیم شدند؛ سپس بر اساس نوع آلودگی در 5دسته که شامل: زباله‌های شبه‌خانگی، عفونی، شیمیایی و دارویی، نوک تیز و برنده و سمّی بود، تقسیم‌بندی شدند (6، 11)(جدول 1). برای ایمنی بیشتر در هنگام عملیات جداسازی و توزین زباله‌ها از دستکش مناسب، روپوش و ماسک استفاده شد. سپس با استفاده از ترازوی آزمایشگاهی با دقت 01/0گرم توزین شدند. هر بخش 3بار توزن گردید و در نهایت میانگین اعداد بهدست آمده برای هر بخش لحاظ گردید.
در مرحله بعد با معدل‌گیری از اعداد حاصل از سه روز نمونه‌برداری، میانگین تولید روزانه اجزای مختلف زباله هر مطب تعیین شد. برای تعیین میزان تولید سالیانه زباله در مراکز پزشکی، لازم بود تا روزهای کاری سالیانه مراکز یادشده را در دست داشت. تعداد روزهای کاری سال 1396، با مراجعه به تقویم 292 روز بود. با ضرب‌کردن میانگین روزانه اجزای مختلف زباله در عدد مذکور، میزان تولید سالیانه اجزای مختلف زباله در مراکز دندانپزشکی بهدست آمد. با تقسیم تعداد کل واحدهای دندانپزشکی موجود در شهر بر تعداد مطب‌های نمونه‌برداری‌شده، ضریب 375/1 بهدست آمد. با ضرب این عدد در میزان تولید سالیانه اجزای مختلف زباله در مراکز دندانپزشکی نمونه‌برداری‌شده، میزان کل تولید سالیانه زباله در دندانپزشکی‌های شهر بیرجند بهدست آمد. همچنین افراد مراجعه‌کننده به مطب‌ها در هر روز یادداشت و برای تعیین میزان سرانه زباله، بعد از توزین پسماندها مقدار بهدست آمده بر تعداد افراد ویزیت‌شده (بر اساس دفتر ثبت نام بیماران مطب‌های مورد مطالعه استخراج شد) در هر روز کاری، تقسیم شد.
جدول 1- نحوه تقسیم‌بندی اجزای پسماندهای تولیدی در مراکز دندانپزشکی شهر بیرجند
| بخش | جزء |
| پسماندهای شبه‌خانگی | دستمال کاغذی خشک، گاز خشک، پنبه خشک، دنتال رول خشک، کاغذ با روکش نایلونی، پوشش بستهبندی سرنگ و سوزن، کاغذ سنباده، کاغذ و مقوا، کربن استریل، پارچه، کاغذ پوشش فیلم رادیوگرافی، پلاستیک پوشش فیلم رادیوگرافی، کپسول خالی آمالگام، لاستیک، گچ قالبگیری، نوار چسب، نوار چسب شیشهای، چسب زخم، چوب کبریت، مواد غذایی، پوشش بستهبندی مواد غذایی، تفاله چایی، فیلتر سیگار، مخلوط خااک و گچ، پوشش بستهبندی آمپول، نایلون و پلاستیک، کاغذ کاربن، ماسک، مخلوط گاز و گچ |
| پسماندهای عفونی | دستمال کاغذی آغشته به خون و بزاق، گاز آغشته به خون و بزاق، پنبه آغشته به خون و بزاق، دنتال رول آغشته به خون و بزاق، دستکش نایلونی، دستکش لاتکس، سرساکشن، دندان کشیده، نوار استریپ، براکت، چوب دهان، گوتا پرکا، پوشش پوار هوا، روکش دندان، نوار ماتریس، |
| پسماندهای سمی | دستمال کاغذی آغشته به آمالگام، گاز آغشته به آمالگام، دنتال رول آغشته به آمالگام، پنبه آغشته به آمالگام، فیلم رادیوگرافی، ذرات آمالگام، فویل سربی پوشش فیلم رادیوگرافی، |
| پسماندهای شیمیایی-داروئی | آمپول مصرف‌شده، موم، خمیر قالبگیری، اکریلیک، هیدروکسید کلسیم |
| پسماندهای تیز و برنده | سوزن و اشیای نوک تیز، آینه دندانپزشکی، تیغ جراحی، سوزن بخیه، کاردک دندانزشکی، سرنگ پلاستیکی |
در نهایت داده‌های بهدست آمده با نرم‌افزار Excel، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقاله حاضر نتیجه طرح پژوهشی مصوب در دانشگاه علوم پزشکی بیرجند با کد 4397 و کد اخلاق Ir.bums.REC.1396.72 می‌باشد.
یافته‌ها
میزان و درصد تولید بخشهای مختلف زباله در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند در جدول 2 نشان داده شده است. میانگین سرانه تولید زباله هر بیمار در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند برابر با 48/62 گرم در روز بهدست آمد. بیشترین میزان زباله تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی مربوط به زباله‌های شبه‌خانگی با 411/4263 کیلوگرم و کمترین میزان مربوط به زباله‌های سمی با 275/9 کیلوگرم در سال بود.
در جدول3، میزان تولید اجزای تشکیل‌دهنده پسماندهای تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند نشان داده شده است که بیشترین مقدار وزنی، مربوط به نایلون با 85/686 کیلوگرم و سپس کاغذ و مقوا با 27/551 کیلوگرم بود.
جدول 2- مقدار و درصد تولید بخشهای مختلف پسماند در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند
جدول 3- وزن اجزای مختلف پسماندهای دندانپزشکی در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند
| نوع پسماند | زباله تولیدی در سال(کیلوگرم) | درصد زباله تولیدی در سال |
| شبه خانگی | 411/4263 | 3/54 |
| عفونی | 643/2338 | 7/29 |
| شیمیایی-داروئی | 420/927 | 8/11 |
| تیز و برنده | 271/309 | 9/3 |
| سمی | 275/2 | 11/0 |
| جمع کل | 02/7848 | 100 |
| نوع پسماند توزین شده | مقدار (کیلوگرم در سال) |
| دستمال کاغذی آلوده به بزاق | 311/235 |
| دستمال کاغذی آلوده به خون | 462/162 |
| گاز آلوده به بزاق | 6/166 |
| گاز آلوده به خون | 148/123 |
| نایلون | 85/686 |
| دستکش یکبار مصرف | 74/96 |
| دستکش پلاستیکی | 54/443 |
| گچ و خمیر قالبگیری | 63/181 |
| پلاستیک | 31/264 |
| کاغذ و مقوا | 27/551 |
| سرسرنگ | 26/223 |
| سوزن و اشیا نوک تیز | 66/122 |
| چوب دهان | 46/146 |
| دارویی | 74/419 |
| گاز دندانپزشکی آلوده به بزاق | 49/87 |
| گاز دندانپزشکی آلوده به خون | 26/88 |
| جمع کل | 731/4099 |
بحث
با توجه به نتایج بهدست آمده، میانگین سرانه تولید پسماند در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند برابر با 48/62 گرم به ازای هر مراجعه‌کننده در روز بوده است. قنبریان و همکاران در سال 88-1387، 25مطب دندانپزشکی شهر شاهرود را مورد بررسی قرار دادند (9)؛ سرانه پسماند در مطب‌های شهر شاهرود برابر با 18/72 گرم در روز بوده است. میانگین سرانه زباله تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند، به میانگین سرانه تولید پسماند در مطب‌های دندانپزشکی شهر اراک که توسط کولیوند و همکاران بر روی 5 مطب دندانپزشکی عمومی انجام شد (11)، نزدیک می‌باشد.
در مطالعه حاضر کل پسماند تولیدی در مطب‌های شهر بیرجند برابر با 02/7848 بوده است. بیشترین سهم تولید پسماندها در مطب‌های دندانپزشکی شهر بیرجند مربوط به زباله‌های شبه‌خانگی با 3/54 درصد و کمترین میزان مربوط به زباله‌های سمی با 11/0 درصد می‌باشد. در مطالعه‌ای که توسط Komilis و همکاران در مطب‌های دندانپزشکی یونان انجام شد، بیشترین میزان زباله‌ها مربوط به بخش شبه‌خانگی با 74درصد و کمترین میزان مربوط به زباله‌های سمی با کمتر از 5/0 درصد بوده است (12). در مطالعه انجام‌شده توسط علیدادی در مطب دندانپزشکی شهر بجنورد، کل پسماند دندانپزشکی تولیدی 31/6162کیلوگرم بوده است که از این مقدار 99/49درصد مربوط به بخش خانگی و 69/1درصد مربوط به بخش سمی بوده است (6). نتایج مطالعه عموئی و همکاران بر روی مطب‌های دندانپزشکی شهر بابل نیز نشان داد که بیشترین میزان تولید زباله مربوط به بخش شبه‌خانگی با 5/52درصد و کمترین میزان مربوط به بخش سمّی با 3/0درصد بوده است (10). در مطالعه کولیوند و همکاران بر روی پسماندهای مطب‌های دندانپزشکی شهر همدان نیز مشخص گردید که میانگین پسماندهای تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی شهر همدان 56/8677 کیلوگرم در سال بوده است که از این میان بیشترین میزان پسماندها با 14/91درصد مربوط به پسماندهای شبه‌خانگی و کمترین میزان با 02/0درصد مربوط به پسماندهای سمّی بوده است (4). در مطالعه کولیوند در ارومیه نیز مشخص گردید که زباله‌های بخش خانگی بیشترین سهم را در زباله‌های دندانپزشکی به خود اختصاص می‌دهد (13). نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعات اشاره‌شده مطابقت دارد و ضرورت توجه به تفکیک زباله‌های عفونی از خانگی را با توجه به حجم زباله‌های خانگی نشان می‌دهد.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بیشترین مقدار وزنی زباله‌ها مربوط به دستکش نایلونی به‌میزان 85/686 کیلوگرم در سال و سپس کاغذ و مقوا (پوشش‌های حفاظتی، حوله کاغذی، دستمال کاغذی، جعبه دستمال کاغذی، کاغذهای بخش اداری و نسخ بیماران) با 27/551 کیلوگرم در سال و دستکش لاتکس با 54/443 کیلوگرم در سال بوده است. با توجه به اینکه حجم بالایی از پسماندهای دندانپزشکی بیرجند از جنس نایلون و پلاستیک می‌باشد، کاهش استفاده از مواد یکبار مصرف و استفاده از مواد و تجهیزات با قابلیت استفاده مجدد، حجم کلی پسماندها را به مقدار زیادی کاهش می‌دهد؛ بنابراین اجرای برنامه‌های جداسازی در مبدأ، کاهش تولید پسماند و بازیافت انواع پسماندهای شبه‌خانگی از قبیل کاغذ و پلاستیک ضروری به نظر می‌رسد. در مطالعه علیدادی در بجنورد (6)، نایلون و پلاستیک (76/33درصد) و پس از آن به‌ترتیب کاغذ (4/16%) و دستکش لاتکس (78/14%) بیشترین حجم زباله‌ها را به خود اختصاص داده بودند. در مطالعه‌ای که توسط Komilis و همکاران در شهر تسالونیکی یونان انجام شد، مشخص گردید که بین 75 تا 90 درصد پسماندهای تولیدی مربوط به کاغذ، پلاستیک و مواد غذایی و 10 تا 25 درصد مربوط به مواد خطرناک بوده است که نیاز به بی‌خطرسازی یا دفع ویژه دارند (12). در مطالعه Vieira و همکاران در برزیل نیز مشخص گردید که بیشترین میزان زباله‌های تولیدی در مطب‌های دندانپزشکی عمومی شهر برزیل مربوط به کاغذ و پلاستیک بوده است (14). در مطالعه انجام‌شده توسط قنبریان در مطب‌های دندانپزشکی شهر شیراز نیز 60درصد از کل پسماندهای تولیدی مربوط به پلاستیک و کاغذ بوده است (9). در مطالعه Ozbek و همکاران نیز مشخص گردید که حدود نیمی از پسماندها مربوط به دستکش‌های پلاستکی و 30درصد از پسماندها مربوط به کاغذ بوده است (15). در مطالعه بذرافشان نیز دستکش‌ها بیشترین سهم پسماندهای تولیدی در استان سیستان و بلوچستان را به خود اختصاص داده بودند (2). نتایج مطالعات بیان‌شده در این زمینه با نتایج مطالعه همخوانی دارد.
نتیجه‌گیری
بخش عمده پسماندهای دندانپزشکی تولیدی در بیرجند مربوط به پسماندهای شبه‌خانگی و عفونی بوده است که در صورت مخلوط‌نشدن این دو بخش با یکدیگر، حجم پسماندهای آلوده دندانپزشکی تا حدود 70درصد کاهش می‌یابد. پسماندهای شیمیایی-دارویی و پسماندهای سمی را باید به‌طور اختصاصی و بر اساس خصوصیات آنها و در بعضی موارد به‌عنوان ماده خطرناک جمع‌آوری و دفع نمود؛ با این وجود برخی از اجزای آن مانند فویل سربی پوشش فیلم رادیوگرافی قابل بازیافت می‌باشد (8، 11).
به‌دلیل تولید درصد بالای پلاستیک و کاغذ در پسماندهای شبه‌خانگی و عفونی در مطب‌های دندانپزشکی، مدیریت یکپارچه این بخش از پسماندها شامل کاهش در مبدأ تولید و بازیافت برای بازیابی مواد باارزش و حفاظت محیط زیست، باید مدّ نظر قرار گیرد؛ بنابراین در این زمینه مهم‌ترین اقدامی که می‌توان انجام داد، جلوگیری از اختلاط و جداسازی زائدات بر اساس پتانسیل خطرزایی، آموزش دندانپزشکان در این خصوص، جمع‌آوری، حمل و نقل و دفع هرکدام از اجزای زباله مطابق با دستورالعمل‌های مربوطه می‌باشد.
تقدیر و تشکر
بدین‌وسیله از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، تشکر و قدردانی می‌گردد.
منابع:
1- Ali Taleshi M, Nejadkoorki F, Azim Zadeh H, Ghaneian MT, Namayandeh SM. Toward Green Hospital Standards in Yazd Educational Hospitals in 2013. Sci J Ilam Univ Med Sci. 2014; 22(5): 114-27. [Persian]
2- Bazrafshan E, Mohammadi L, Mostafapour FK, Moghaddam AA. Dental solid waste characterization and management in Iran: a case study of Sistan and Baluchestan Province. Waste Manag Res. 2014; 32(2):157-64. [Persian]
3- Majlesi M, Alinejad A, Barafrashtehpour M, Mohammadi H. Evaluation of dental solid waste management in Yasuj, Iran. Health Syst Res. 2016;11(4): 787-91. [Persian]
4- Kulivand A, Nabizadeh R, Joneidy A, Yunesian M, Omrany G. Quantity and quality analysis and management of solid waste produced in dentistry laboratories and practical dentist offices in Hamedan, 1386. Iran J Health Environ. 2009; 2(1): 36-45. [Persian]
5- Bazrafshan E, Afsari K, Pormolaee N, Forghani M, Khedengi H, Kord Mostafapor H. Survey of dental solid waste management in Sistan and Baluchestan Province. J Sabzevar Univ Med Sci. 2015; 22(1): 73-83. [Persian]
6- Alidadi H, Esmaili H, Aghaee SF, Mirzaee SA, Shafiee Jafarabadi MN. A survey on the quality and quantity of wastes produced in dental offices of Bojnoord , in 2014. J Res Health Syst. 2016;1(4): 314-22. [Persian]
7- Al Kawas S, Abu-Yousef IA, Kanan S, El-Kishawi M, Siddique A, Abdo N, et al. Analysis of Mercury in Wastewater of some Dental Clinics in United Arab Emirates. J Int Environ Appl Sci. 2008; III(I): 21-8.
8- Dehghani MH, Omrani Gh A, Nadafi K, Marosi M, Azam K. Solid waste management in physicians offices in Sabzevar. Hakim Health Sys Res. 2011; 14(1): 57-63. [Persian]
9- GHanbarian M, Majlessi M, Samaei M. Analysis of Solid Waste Products Disposed by Dental Clinics in Shiraz. J Res Dent Sci. 2014; 10(4): 246-51. [Persian]
10- Amouei A, Faraji H, Khosravi Samani A, Khosravi Samani M. Quantity and quality of solid wastes produced in dental offices of babol city . Caspian J Dent Res. 2016; 5(2): 44-9. [Persian]
11- Koolivand A, Ghanadzadeh MJ, Rajaee MS, Mashayekhi M, Mousavi R. Quantity & quality analysis and associated management practices of solid waste generated in the general dentistry offices in the city of Arak. J Arak Univ Med Sci. 2016; 19(7): 66-74. [Persian]
12- Komilis DP, Voudrias EA, Anthoulakis S, Iosifidis N. Composition and production rate of solid waste from dental laboratories in Xanthi, Greece. Waste Manag. 2009; 29(3): 1208-12.
13- Koolivand A, Gholami-Borujeni F, Nourmoradi H. Investigation on the characteristics and management of dental waste in Urmia, Iran. J Mater Cycles Waste Manage. 2015;17(3):553-9.
14- Vieira CD, de Carvalho MAR, de Menezes Cussiol NA, Alvarez-Leite ME, dos Santos SG, da Fonseca Gomes RM, et al. Composition analysis of dental solid waste in Brazil. Waste Manag. 2009; 29(4): 1388-91.
15- Ozbek M, Sanin FD. A study of the dental solid waste produced in a school of dentistry in Turkey. Waste manag. 2004; 24(4): 339-45.
[1] Social Determinants of Health Research Center, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran.
[2] Student Research Committee, Department of Environmental Health Engineering, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran.
[3] Corresponding author; Social Determinants of Health research center, Birjand University of Medical Sciences Birjand, Iran.
Tel: +989112588005 Email: habibe.momeni@gmail.com
Tel: +989112588005 Email: habibe.momeni@gmail.com
[4] مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثّر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران.
[5] گروه مهندسی بهداشت محیط، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران.
[6] نویسنده مسؤول؛ مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثّر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران.
آدرس: خراسان جنوبی- سرایان- میدان آزادی- دانشکده بهداشت- گروه مهندسی بهداشت محیط
تلفن: 09112588005 پست الکترونیکی: habibe.momeni@gmail.com
آدرس: خراسان جنوبی- سرایان- میدان آزادی- دانشکده بهداشت- گروه مهندسی بهداشت محیط
تلفن: 09112588005 پست الکترونیکی: habibe.momeni@gmail.com
نوع مطالعه: مقاله اصیل پژوهشی |
موضوع مقاله:
بهداشت محيط
دریافت: 1396/8/22 | پذیرش: 1396/12/19 | انتشار الکترونیک پیش از انتشار نهایی: 1397/7/15 | انتشار الکترونیک: 1397/7/15
دریافت: 1396/8/22 | پذیرش: 1396/12/19 | انتشار الکترونیک پیش از انتشار نهایی: 1397/7/15 | انتشار الکترونیک: 1397/7/15
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Attribution-NoneCommercial CC BY-NC