تحقیقات پزشکی ترجمانی

مقدمه
صرع شایع­ترین اختلال عصبی مزمن در سراسر جهان است که در هر سنی می‌تواند افراد را تحت تأثیر قرار داده و توزیع جهانی دارد؛ اما تقریباً 80% افرادی که از صرع رنج می­برند از کشورهای در حال توسعه هستند (1, 2). مدیریت درمان صرع معمولاً شامل استفاده طولانی‌مدت از داروهای ضد‌صرع است و درصد قابل توجهی از بیماران برای کنترل تشنج­های خود به پلی­تراپی احتیاج دارند (3). استفاده از چندین داروی ضد صرع به‌طور همزمان می تواند باعث عوارض جانبی و تداخل دارویی از جمله القا آنزیم یا مهار آن یا اثرات اقتصادی-اجتماعی دیگری شود که شدت تشنج را افزایش داده و تأثیر منفی می‌گذارد (4, 5). همچنین بیماران مبتلا به صرع در معرض سایر بیماری­ها از جمله بیماری­های روانپزشکی، درد و طیفی از بیماری­های قلبی، دستگاه گوارش و تنفسی هستند که اغلب نیاز به دارو‌درمانی طولانی‌مدت با وجود پتانسیل تداخلات دارویی دارند (6). تداخلات دارویی در دو گروه فارماکودینامیک و فارماکوکینتیک دسته ­بندی می‌شوند. در مورد داروهای ضد‌صرع، تداخلات فارماکوکینتیک بیشتر قابل توجه هستند، اما تداخلات فارماکودینامیکی شامل قدرت متقابل اثرات دارویی در محل عمل نیز مهم است. تاکنون مهم­ترین اثر تداخل فارماکوکینتیک مربوط به ایزوآنزیم­های سیتوکروم p450 در متابولیسم کبدی است. در میان ضد‌صرع­های قدیمی از جمله کاربامازپین، فنی توئین، فنوباربیتال و پریمیدون باعث تحریک فعالیت چندین آنزیم درگیر در متابولیسم دارو می­شوند و منجر به کاهش غلظت پلاسما و کاهش اثر دارویی داروها می­شوند (به­عنوان مثال تیاگابین، والپروئیک اسید، لاموتریژین و توپیرامات). در مقابل، ضد‌صرع­های جدید مانند گاباپنتین، لاموتریژین، لوتیراستام، تیاگابین، توپیرامات، ویگاباترین و زونیسامید متابولیسم سایر داروهای ضد صرع را القا نمی­کنند. در یکی از مطالعات انجام شده 40% بیماران تحت مطالعه که از داروهای غیر از ضد‌صرع استفاده کردند تداخلات دارویی سطح شدید و متوسط داشتند. بیشترین تداخلات ماژور شامل اتینیل استرادیول/استرادیول- والپروات/اکسکاربازپین/کاربامازپین، سرترالین-کاربامازپین و سیمواستاتین-کاربامازپین بودند. نتیجه­ مطالعه نشان داد که مصرف همزمان چند دارو در میان مبتلایان به صرع شایع است (۴۰%) (6). از سوی دیگر، مدیریت پیشگیری از بارداری در زنان مبتلا به صرع به دلیل عوارض و خطرات بالقوه ای که می تواند برای مادر و جنین در صورت عدم موفقیت پیشگیری از بارداری یا مدیریت صرع رخ دهد، بسیار مهم است (7). ضد‌بارداری‌های خوراکی استروئیدی ترکیبی ([1]OCPs) در 17% از زنان در سنین باروری مبتلا به صرع تجویز می­شود (8). داروهای ضد‌صرع مانند فنو­باربیتال، کاربامازپین، فنی­توئین، فلبامات، توپیرامات، پریمیدون و اکسکاربازپین عمدتاً توسط سیستم آنزیمی CYP3A4 متابولیزه می­شوند که آنزیم اصلی متابولیزه‌کردن استروژن و پروژسترون می­باشد. القای سیستم CYP3A4 متابولیسم هر دو جزء استروژن و پروژسترون OCPs­ها را افزایش می­دهد و میزان فراهمی زیستی آن­ها را کاهش می­دهد (9, 10). همچنین قرار گرفتن در معرض تداخلات دارویی با مسائلی از جمله افزایش عوارض جانبی و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت همراه می باشد (11). طبق یک مطالعه  مروری سیستماتیک هزینه عوارض جانبی دارویی بیماران سرپایی 21/702 تا 08/40273 یورو و در بیماران بستری 40/943 تا 36/7192 یورو برآورد شده است (12). باتوجه به این نتایج داروسازان بالینی می‌توانند نقش مهمی در جلوگیری از تداخلات دارو-دارو در بیماران بستری ایفا کنند و باعث کاهش عوارض دارویی شوند. مطالعات اندکی در زمینه­ بروز تداخلات دارویی در بیماران بستری در بخش نورولوژی در ایران انجام گرفته است و هیچ مطالعه­ای در زمینه­ تداخلات دارویی در میان بیماران مبتلا به صرع در ایران صورت نگرفته است (13). با توجه به اهمیت تداخلات دارویی در میان داروهای ضد‌صرع این مطالعه به­ منظور تعیین شیوع تداخلات دارویی میان داروهای ضد‌صرع و سایر داروهای مصرفی و عوامل مرتبط با آن در بیماران مراجعه‌کننده به بیمارستان رازی بیرجند در سال 1399 طراحی و انجام شد.

روش تحقیق
مطالعه حاضر پس از تصویب در شورای پژوهشی و کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی بیرجند با کد IR.BUMS.REC.1400.169 آغاز شد. در این مطالعه توصیفی-تحلیلی از نوع مقطعی، 300 بیمار مبتلا به صرع مراجعه‌کننده به بیمارستان رازی بیرجند دریافت کننده حداقل دو دارو طی سال 1399 مورد بررسی قرار گرفتند. تمامی بیماران مبتلا به صرع بستری در بخش اعصاب بیمارستان رازی (مراجعه محقق به صورت روزانه در طول هفته) با استفاده از روش نمونه‌گیری غیر‌احتمالی از بین بیماران مراجعه‌کننده طی سال 1399 مورد بررسی قرار گرفتند. اطلاعات دموگرافیک بیماران شامل سن، جنس، بیماری زمینه­ای، سطح تحصیلات، شغل، میزان بروز پلی‌فارماسی (مصرف بیش از 5 دارو)، سابقه پزشکی، نوع صرع، میانگین تعداد صرع در طی 6 ماه گذشته، طول مدت ابتلا به صرع، نوع و تعداد داروی ضد‌صرع مصرفی و نوع و تعداد سایر داروهای مصرفی از طریق مصاحبه تلفنی و مراجعه به پرونده بیماران استخراج و در یک فرم اطلاعاتی جمع‌آوری شد. تداخلات داروهای مصرفی بیماران بر اساس نرم‌افزارlexicomp 2021 version 7.0.3  مورد ارزیابی قرار گرفت. این نرم‌افزار نوع تداخلات دارویی را در 5 سطح A (عدم تداخل شناخته شده)، B (عدم نیاز به تغییر دارو)، C (مانیتورینگ درمان)، D (نیاز به تغییر درمان) و X (منع مصرف) و همچنین شدت (Severity) تداخل را به صورت Major، Moderate و Minor در اختیار می‌گذارد. سپس داده­های بیماران بر اساس وقوع تداخلات دارو-دارو (یا [2]DDI) به دو گروه تقسیم شدند: آن دسته از بیمارانی که یک یا چند DDI دارند و بیمارانی که DDI ندارند. این دو گروه از بیماران از لحاظ سن، جنس، بیماری زمینه‌ای، تعداد داروهای مصرفی غیر از داروهای ضد‌صرع و تعداد داروهای ضد‌صرع مقایسه شد. تجزیه و تحلیل داده­ها با نرم‌افزار SPSS19 انجام شد. شاخص­های توصیفی شامل میانگین، انحراف معیار، فراوانی و درصد گزارش شد. برای بررسی ارتباط بین متغیرهای کیفی از آزمون کای دو و تست دقیق فیشر استفاده گردید و برای بررسی عوامل مؤثر بر تداخلات دارویی از رگرسیون لجستیک استفاده شد و تجزیه و تحلیل­های انجام شده در سطح معناداری (05/0=α) انجام گرفت. باتوجه به نوع مطالعه زیان یا آسیب خاصی متوجه بیماران نبود. هیچ‌گونه اقدام بالینی خاصی روی بیماران صورت نگرفت و نیز هیچ هزینه­ای به بیماران تحمیل نشد.

یافته‌ها
میانگین سنی بیماران مورد مطالعه 20/16±12/45 سال بود و 154 نفر (51%) زن و 146 نفر (49%) مرد بودند که 70 نفر (3/23%) کارمند، 63 نفر (21%) خانه دار و 58 نفر (3/19%) دانشجو بودند. 115نفر (3/38%) لیسانس، 56 نفر (7/18%) دیپلم و 49 نفر (3/16%) فوق‌لیسانس بودند. همچنین میانگین تعداد ابتلا به صرع در 6 ماه گذشته بیماران 53/2±06/4 و میانگین مدت ابتلا به صرع 91/7±96/9 سال بود. سه داروی شایع ضد‌صرع مصرفی در مطالعه حاضر به ترتیب کاربامازپین (24%)، گاباپنتین (23%) و فنوباربیتال (16%) بودد.
نتایج همچنین نشان داد که 220 نفر (3/73%) تداخل دارویی داشته و 80 نفر (7/26%) تداخل دارویی نداشتند. در بیماران دارای تداخل دارویی 111 نفر (5/50%) پلی‌فارماسی داشته و 109 نفر (5/49%) پلی‌فارماسی نداشتند. تداخلات داروهای مصرفی بیماران بر اساس نرم‌افزار lexicomp 2021 version 7.0.3  بررسی شد که در نمودار 1 نشان داده می‌شود.
نتایج نمودار یک نشان داد که تعداد 680 مورد (4/72 %) دارای تداخل دارویی  Cمتوسط، 94 مورد (10 %) دارای تداخل دارویی D ماژور، 97 مورد (3/10 %) دارای تداخل دارویی C ماژور، 45 مورد (8/4 %) دارای تداخل دارویی D متوسط و 23 مورد (4/2%) دارای تداخل دارویی نوعB  خفیف بودند.
همچنین در افراد دارای تداخل دارویی، 172 نفر (2/78 %) شدت تداخل متوسط، 43 نفر (5/19 %) شدید و 5 نفر (3/2 %) خفیف را گزارش دادند.

نتایج جدول یک نشان داد که میانگین سن در گروه تداخل دارویی 17/17±60/44 سال بود. نتایج آزمون تی‌مستقل تفاوت معناداری در سن دو گروه نشان نداد (36/0=P). میانگین مدت زمان ابتلا به صرع و میانگین تعداد صرع در 6 ماه گذشته در افراد دارای تداخل دارویی به‌طور معناداری بیشتر بود (001/0>P).
نتایج جدول 2 نشان داد که در افراد دارای تداخل دارویی 118 نفر (6/53 %) زن و 102نفر (6/46 %) مرد بودند. نتایج آزمون کای دو نشان داد که توزیع فراوانی تداخل دارویی بین مردان و زنان اختلاف معناداری نداشت (23/0=P). مقایسه توزیع فراوانی تداخل دارویی بر حسب سابقه پزشکی (بستری/جراحی) (جدول 2) نشان داد که در افراد دارای سابقه پزشکی تداخل دارویی بیشتر از عدم تداخل دارویی بود (002/0=P). همچنین مقایسه توزیع فراوانی تداخل دارویی بر حسب بیماری زمینه‌ای نشان داد که در افراد دارای بیماری زمینه‌ای تداخل دارویی بیشتر از عدم تداخل دارویی می‌باشد (001/0>P). همچنین نتایج نشان داد که تفاوت معناداری بین فراوانی تداخل دارویی با نوع صرع وجود دارد (001/0>P). تداخل دارویی در صرع پارشیال ساده بیشتر از ژنرالیزه تونیک-کلونیک است (جدول 2).

مقایسه توزیع فراوانی تداخل دارویی بر حسب تعداد داروی ضد‌صرع مصرفی نشان داد که فراوانی داروی ضد‌صرع بر حسب تداخلات دارویی اختلاف معناداری داشتند (001/0>P). همچنین فراوانی داروهای مصرفی (غیر از داروهای ضد‌صرع) در افراد دارای تداخل دارویی بدین صورت بود که 50 نفر (7/22%) دو دارو و 41 نفر (6/18%) یک دارو مصرف می کردند. نتایج آزمون دقیق فیشر نشان داد که بین تعداد سایر داروهای مصرفی بیماران و بروز تداخل دارویی تفاوت معناداری وجود دارد (001/0>P).
نتایج جدول 3 نشان داد که شایع­ترین تداخل دسته D ماژور بین کاربامازپین و لاموتریژین (4/40 %) و والپروات و لاموتریژین (8/29 %) بود. شایع­ترین تداخل دسته C ماژور بین فنوباربیتال و کاربامازپین (5/51 %) و کاربامازپین و توپیرامات (4/46 %) بود (جدول 4).
نتایج جدول 5 نشان داد که متغیرهای شغل، نوع صرع، سابقه پزشکی، سطح تحصیلات و سن بر تداخلات دارویی بیماران مبتلا به صرع تحت مطالعه مؤثر بودند و فراوانی شانس تداخل دارویی در افراد دارای سابقه پزشکی 61/2 برابر بیشتر از افراد بدون سابقه پزشکی بود (007/0=P). فراوانی شانس تداخلات دارویی در نوع صرع پارشیال 557/10 برابر بیشتر از صرع تونیک-کلونیک ژنرالیزه بود (001/0=P). فراوانی شانس تداخل دارویی در افراد دارای شغل آزاد 23 درصد و افراد بیکار 10 درصد نسبت به افراد کارمند کاهش معنادار داشت (05/0>P). فراوانی شانس تداخل دارویی در افراد با سطح تحصیلات بی‌سواد 10/9 برابر و سطح تحصیلات ابتدایی 75/9 برابر و در افراد دارای سطح تحصیلات فوق‌لیسانس 14/9 برابر نسبت به افراد دارای تحصیلات لیسانس بود (05/0>P). به ازای هر 5 سال افزایش سن در افراد مورد مطالعه شانس تداخل دارویی به میزان 19 درصد کاهش می‌یافت (05/0>P).

بحث
در این مطالعه 3/73% بیماران تداخل دارویی را تجربه کردند که از این میان بیشترین میزان تداخلات مرتبط به دسته C وD بوده است. در مطالعه‌ای که به بررسی 589 بیمار نورولوژیک بستری در بیمارستان پرداخته شده بود، در طول مدت مطالعه، 3748 دارو تجویز و 4539 تداخل دارویی (4118 مورد تداخل نوع C، 403 مورد تداخل نوع D و 18 مورد تداخل X) دیده شد. نتایج حاصل نشان داد 7/90% از تداخلات از دسته C بودند که با نتایج مطالعه ما شباهت دارد (13). اگرچه در مطالعه ما بر خلاف مطالعه آن‌ها تداخل X دیده نشد که می تواند ناشی از تفاوت حجم نمونه و بیماران مورد بررسی باشد. در مطالعه‌ دیگری که بر روی تداخلات دارو-دارو در بین کودکان بستری‌شده تحت درمان دارویی مزمن ضد‌صرع انجام شد، در 7/41% از بستری­های مرتبط با تجویز یک داروی ضد صرع تداخل دارویی گزارش شد که 7/21% آن جزو دسته شدید (شامل موارد منع مصرف و ماژور) بودند (14). در این مطالعه شدت تداخلات دارویی بر اساس نرم‌افزاری به نام Micromedex گزارش شده بود که تداخلات دارویی در آن به صورت دیگری تعریف شده است. همچنین در مطالعه دیگری، تداخلات دارویی احتمالی را بر اساس نرم‌افزار Micromedex در بیماران مبتلا به صرع بررسی کردند. در این مطالعه از میان 265 بیمار که از داروهایی غیر از ([3]AED) استفاده می کردند، تداخلات ماژور بین AED و غیر AED در 31 بیمار (7/11%) دیده شد و تداخلات متوسط در 49 بیمار دیگر (4/18%) مشاهده شد (6). در مطالعه دیگری شدت تداخل دارویی بر اساس نرم‌افزار Micromedex، در 3/1% موارد منع مصرف، 3/21% افراد ماژور، 3/44% افراد متوسط و در 8/17% افراد خفیف گزارش شده بود (15). در مطالعه ای که بر روی 500 بیمار ترخیص شده از بیمارستان انجام شد؛ تداخلات دارویی براساس نسخه بیماران ترخیص‌شده مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه شدت تداخل دارویی در 2/12% بیماران به‌صورت ماژور، 9/69% بیماران متوسط و همچنین در9/17% موارد خفیف بود (16). یک مطالعه به بررسی تداخلات دارویی در 405 بیمار سرطانی پرداخته بود که برای این منظور از نرم‌افزار تداخل دارویی Facts استفاده شده بود. شدت تداخل دارویی در این مطالعه 77% بیماران متوسط، 14% خفیف و 9% ماژور بود (17). علت تفاوت در نتایج به تفاوت در نوع بیماری، نوع نرم‌افزار استفاده شده و همچنین نحوه بستری یا ترخیص بیماران تحت مطالعه می‌باشد.
از دیگر نتایج مطالعه ما این بود که 5/50% از بیماران دارای تداخل دارویی، پلی فارماسی داشتند. در یک مطالعه که بر روی 20146 بیمار مبتلا به صرع انجام شده بود، در 47% از افراد پلی‌فارماسی گزارش شد که با مطالعه حاضر مشابهت دارد (18).
در مطالعه حاضر، متغیرهای شغل، نوع صرع، سابقه پزشکی، سطح تحصیلات و سن بر تداخلات دارویی بیماران مبتلا به صرع تحت مطالعه مؤثر بودند. در مطالعه‌ای به بررسی میزان بروز تداخل احتمالی دارو و عوامل مرتبط با آن در بیماران نورولوژیک بستری در دو بیمارستان آموزشی نمازی شیراز پرداخته شد. فراوانی تداخل دارویی بالقوه با بیماری غیر‌عروقی، تعداد داروهای تجویز شده و طول مدت بستری به‌طور معنی‌داری افزایش یافت. خطر بروز تداخل دارویی بالقوه در بیمارانی که بیش از پنج دارو دریافت می‌کردند، 91/6 برابر بیشتر از بیماران دریافت‌کننده کمتر از پنج دارو بود. اختلالات غیر‌عروقی خطر تداخل دارویی را 64/1 برابر در مقایسه با اختلالات عروقی افزایش داد. بیمارانی که بیش از پنج روز بستری شده بودند، تداخلات دارویی 75/1 برابر بیشتر از سایر بیماران بود (13). در مطالعه دیگری، تعداد کل داروهای مصرفی (نسبت شانس: 26/1) و استفاده از داروهای ضد‌صرع القا‌کننده آنزیمی (نسبت شانس: 78/2)، پیش گویی کننده­های مستقل بروز تداخلات ماژور یا متوسط بین داروهای ضد‌صرع و داروهای غیر‌ضد‌صرع بودند (6).
بر اساس نتایج حاصل از مطالعه ما میانگین سنی در دو گروه تداخل و عدم تداخل دارویی اختلاف معناداری با یکدیگر نداشت (36/0=p ). در مطالعه­ای، 663 بیمار مبتلا به صرع را مورد بررسی قرار دادند. در گروه تداخل دارویی میانه سنی 43 سال و در گروه عدم تداخل دارویی برابر با 39 سال بود. نتایج نشان دهنده عدم تفاوت سنی در دو گروه بود که با نتایج مطالعه ما همخوانی دارد (6). در مطالعه حاضر بر اساس مدل رگرسیون، به‌ازای هر 5 سال افزایش سن در افراد مورد مطالعه شانس تداخل دارویی به میزان 19 درصد کاهش یافت. برخلاف مطالعه ما، در مطالعه دیگری هیچ ارتباطی بین سن و تداخل دارویی بالقوه گزارش نشد (13). علت تفاوت به نوع ارزیابی تداخلات دارویی بر‌می‌گردد؛ به‌طوری که در مطالعه ای، تداخلات دارویی نوع D و X به عنوان تداخلات دارویی بالقوه ([4]PDDI) در نظر گرفته شدند (13). در یک مطالعه دیگر، تداخلات دارو-دارو در 400 بیمار بستری در بخش داخلی مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه، برخلاف مطالعه ما ارتباط معنی‌داری بین بروز تداخلات دارویی بالقوه با سن بیماران 60 سال یا بیشتر وجود داشت (15). علت تفاوت نتایج به بخش­های مورد بررسی و جمعیت مورد مطالعه برمی گردد. براساس نتایج حاصل از مطالعه ما در افراد دارای تداخل دارویی 6/53% زن و 6/46% مرد بودند. نتایج نشان داد که توزیع فراوانی تداخل دارویی بین مردان و زنان اختلاف معناداری نداشتند. همچنین بین جنسیت و تداخل دارویی بر اساس مدل رگرسیون لجستیک اختلاف معناداری دیده نشد. مشابه مطالعه ما، در مطالعه­ای جنسیت بیماران تأثیر معنی‌داری بر تداخلات دارویی بالقوه نداشت (44/0=p) (13).
در مطالعه حاضر، 60% از بیماران صرع پارشیال ساده و 40% بیماران صرع ژنرالیزه تونیک-کلونیک داشتند. در مطالعه­ای آینده‌نگر که به جمع‌آوری داده‌های مربوط به درمان‌های AED و غیرAED در بیماران مبتلا به صرع پرداخته بود، نتایج نشان داد که 70 درصد از بیماران صرع کانونی داشتند. همچنین در 11 درصد از بیماران نوع صرع مشخص نشده بود و حدود 50% از بیماران مبتلا به صرع مقاوم به درمان بودند (19). در مطالعه دیگری نیز 6/75% بیماران مبتلا به صرع فوکال، 4/21% صرع ژنرالیزه، 7/1% افراد هر دو نوع صرع ژنرالیزه و فوکال و 3/1% افراد نیز نوع صرع ناشناخته داشتند (6). تمامی این مطالعات تا حدود زیادی با مطالعه ما همخوانی دارند. نتایج حاصل از مطالعه ما نشان داد خطر بروز تداخلات دارویی در نوع صرع پارشیال 557/10 برابر بیشتر از صرع تونیک-کلونیک ژنرالیزه بود. در مطالعه دیگری، در گروه تداخل دارویی 2/11% صرع ژنرالیزه، 8/83% افراد صرع فوکال و 3/1% افراد هر دو نوع صرع ژنرالیزه و فوکال را داشتند. در 7/3% افراد نیز نوع صرع ناشناخته بود. برخلاف مطالعه ما، بین انواع صرع در دو گروه اختلاف معناداری دیده نشد (6).
در مطالعه ما، سه داروی شایع ضد‌صرع مصرفی به ترتیب کاربامازپین (24%)، گاباپنتین (23%) و فنوباربیتال (16%) بودند. در مطالعه­ای، 663 بیمار مبتلا به صرع مراجعه‌کننده به کلینیک سرپایی مورد بررسی قرار گرفت. چهار داروی شایع ضد‌صرع مصرفی در بیماران شامل والپروات، لوتیراستام، لاموتریژین و کاربامازپین بودند (6). در مطالعه دیگری که بر روی 4955 فرد مبتلا به صرع  انجام شد، بیشترین داروی مصرفی در افراد مصرف کننده داروهای ضد‌صرع قدیمی و جدید به ترتیب فنی توئین (5/46%) و لوتیراستام (7/35%) بودند (20). یکی از علل تفاوت این مطالعات با مطالعه حاضر تفاوت جمعیت­های مورد مطالعه و حجم نمونه می‌باشد.
نتایج مطالعه ما نشان داد که شایع­ترین تداخل دسته D ماژور بین کاربامازپین و لاموتریژین (4/40%) و والپروات و لاموتریژین (8/29%) بود. شایع­ترین تداخل دسته C ماژور بین فنوباربیتال و کاربامازپین (5/51%) و کاربامازپین و توپیرامات (4/46 %) بود. در مطالعه‌ای که به بررسی میزان بروز تداخل احتمالی دارو و عوامل مرتبط با آن در بیماران نورولوژیک بستری در دو بیمارستان آموزشی نمازی شیراز پرداختند، تداخلات دارویی نوع D و X به عنوان تداخلات دارویی بالقوه در نظر گرفته شده بود. شایع­ترین تداخل دارویی C، D و X  به ترتیب بین هپارین و آسپرین (40/23%)، وارفارین و آسپرین (30/16%) و امپرازول و کلوپیدوگرل (60/0%) یافت شد (13).
یافته های مطالعه  دیگری نیز بیانگر این بود که شایع­ترین تداخلات شامل اتینیل استرادیول/استرادیول- والپروات/اکسکاربازپین/کاربامازپین (14 جفت)، سرترالین- کاربامازپین (5 جفت)، سیمواستاتین-کاربامازپین (4 جفت) و الانزاپین-کاربامازپین (2 جفت) می باشد (6). علت تفاوت نتایج بین مطالعات مختلف به تفاوت در نوع داروهای مصرفی بیماران بر می‌گردد.
از نقاط قوت این مطالعه می توان به حجم نمونه قابل قبول و اولین مطالعه در زمینه تداخلات دارویی در بیماران مبتلا به صرع اشاره کرد. مهم­ترین محدودیت مطالعه ناقص بودن پرونده اطلاعات بیماران مورد مطالعه بود که به طور کامل تکمیل نشده بود که با تماس تلفنی با بیماران اطلاعات لازم تکمیل گردید.

نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که با توجه به شیوع بالای تداخلات دارویی و پلی‌فارماسی در بیماران مبتلا به صرع، آگاهی پزشکان و بیماران از بروز تداخلات و پیامدهای آن ضروری به نظر می‌رسد. همچنین حضور داروساز بالینی می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از بروز تداخلات دارو-دارو در بیماران بستری ایفا کند. اگرچه همه تداخلات دارویی بالقوه به عنوان تداخلات واقعی نشان داده نمی‌شوند؛ اما شیوع بالای تداخلات دارویی بالقوه می‌تواند زنگ خطری برای بروز تداخلات دارویی واقعی در بیماران باشد. لذا نیازمند توجه بیشتر تیم پزشکی به این موضوع جهت اقدامات پیشگیرانه می‌باشد. همچنین مطالعات بیشتری با حجم نمونه بالاتر برای روشن شدن رابطه بین وقوع تداخلات دارویی بالقوه و پیامدهای بالینی مرتبط و عوارض جانبی داروهای ضد صرع ضروری به نظر می‌رسد.

تقدیر و تشکّر
این مقاله حاصل پایان نامه در مقطع پزشکی عمومی با کد 456053 می‌باشد.

ملاحظات اخلاقی
مطالعه حاضر پس از تأیید شورای پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند و کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی بیرجند با کد IR.BUMS.REC.1400.169 انجام شد.

حمایت مالی
این مطالعه با حمایت معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی بیرجند انجام گرفته است.

مشارکت نویسندگان
آذین سیفی در ایده اولیه، نگارش پروپوزال، جمع آوری داده­ها و نگارش مقاله همکاری داشته است.
کبری ناصری در ایده اولیه، تصحیح پروپوزال و تصحیح مقاله همکاری داشته است.
عباسعلی رمضانی در تجزیه و تحلیل داده­ها و تصحیح مقاله همکاری داشته است.
ملیکا رمضانی در طراحی مطالعه و نگارش مقاله همکاری داشته است.
راضیه آوان در ایده اولیه، طراحی مطالعه، نگارش و تصحیح مقاله و نظارت بر مطالعه همکاری داشته است.

تضاد منافع
نویسندگان مقاله اعلام می‌دارند که هیچ گونه تضاد منافعی در پژوهش حاضر وجود ندارد.