مقاله اصیل پژوهشی

اثر محافظتی عصاره اتانولی گیاه بومادران گونه Achillea millefolium بر استحاله نورون‏های حرکتی آلفای شاخ قدامی نخاع متعاقب آسیب به عصب سیاتیک در موش صحرایی

عباس شهرکی[1]، علی شهرکی[2]

چکیده

زمینه و هدف: بر اساس مطالعات قبلی، گیاه Achillea millefolium دارای اثرات ضدّ التهابی و آنتی‏اکسیدانی است؛ ولی در مورد نقش محافظت نورونی عصاره الکلی این گیاه بر استحاله (دژنراسیون) نورون‏های حرکتی نخاع متعاقب آسیب عصب محیطی سیاتیک، شواهدی وجود ندارد. این مطالعه با هدف بررسی اثرات محافظت نورونی عصاره الکلی این گیاه در موش صحرایی، طراحی و اجرا گردید.

روش تحقیق: این مطالعه تجربی، بر روی 30 سر موش صحرایی نر نژاد ویستار به وزن 250-200 گرم انجام شد. موش‌ها به‌طور تصادفی به پنج گروه6 تایی شامل: گروه شاهد، گروه کمپرسیون و 3 گروه کمپرسیون+تزریق عصاره اتانولی گیاه با غلظت‏های 50، 75 و mg/kg 100 (داخل صفاقی، هفته‏ای یکبار، 3 نوبت) تقسیم شدند. کمپرسیون عصب سیاتیک، با استفاده از پنس خون‏بند (قفل درجه 2) به مدت60 ثانیه انجام شد. پس از گذشت 28 روز، از قطعات L4-L5 و S1-S3 نخاع با روش پرفیوژن نمونه‏برداری شد. تجزیه و تحلیل آماری داده‏ها با استفاده از نرم‏افزار SPSS (ویرایش 19) و با کمک آزمون‏های آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه و تعقیبی Tukey در سطح معنی‏داری 05/0P< انجام شد.

یافته‌ها: چگالی نورون‏های آلفای شاخ قدامی نخاع، در گروه کمپرسیون نسبت به گروه شاهد کاهش معنی‌داری داشت (001/0P<). در گروه‏های دریافت‏کننده عصاره الکلی گیاه، چگالی نورونی به‌طور معنی‏داری افزایش یافت (01/0P<) و بیشترین میزان چگالی نورونی در غلظت mg/kg100 مشاهده گردید.

نتیجه‌گیری: عصاره الکلی گیاه Achillea millefolium به‌خوبی توانست نورون‏های حرکتی آلفای شاخ قدامی نخاع را پس از کمپرسیون عصب سیاتیک، محافظت کند. این اثر محافظت‏کنندگی احتمالاً ناشی از ترکیبات آنتی‏اکسیدانی و ضدّ التهابی موجود در گیاه می‏باشد.

واژه‌های کلیدی: Achillea millefolium، عصاره الکلی (اتانولی)، استحاله عصبی، محافظت نورونی

مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. 1394؛ دوره22 (4): 340-348 .

دریافت: 06/03/1394      پذیرش:  06/10/1394

مقدمه

آسیب‏های وارده به اعصاب محیطی باعث شروع یکسری وقایع آبشاری مربوط به تغییرات استحاله‏ای سلولی و مولکولی در ناحیه آسیب‌دیده می‏شود. این تغییرات تحت عنوان استحاله (دژنراسیون) والرین نامیده می‏شود که به‌صورت واکنش‏های عقب‏گرد به جسم سلولی نورون‏ها نیز کشیده می‏شود و باعث تورّم جسم سلولی، جابه‌جایی هسته به بخش محیطی و ناپدیدشدن اجسام نیسل می‏گردد. بلافاصله بعد از آسیب اعصاب محیطی، ورود کلسیم به سلول‏های شوان اتفاق می‏افتد که باعث تکثیر اولیه این سلول‏ها می‏گردد. سلول‏های شوان نه‌تنها پوشش میلین آسیب‌دیده را تخریب می‏کنند، بلکه سلول‏های مرده را هم از ناحیه آسیب‏دیده خارج می‏سازند. سلول‏های شوان طی این مرحله فاگوسیتوز میلین، سیتوکین‏ها و کموکین‏ها را نیز ترشح می‏کنند که باعث جذب سلول‏های ایمنی به ناحیه آسیب‌دیده می‏شود (1-3)؛ همچنین کلسیم، وارد آکسوپلاسم آکسون‏های آسیب‏دیده می‏شود و در آنجا کالپین (Calpain) که یک پروتئاز لازم برای استحاله آکسون می‏باشد را فعال می‏کند. از طرفی ورود کلسیم در این مرحله در آکسون، برای تشکیل جوانه‏های جدید رشد نیز ضروری می‏باشد. بنابراین یک تعادل بسیار مناسب کلسیم برای بازسازی (رژنراسیون) عصبی، بسیار مؤثّر خواهد بود. به همین دلیل ممکن است مهارکننده‏های کلسیم، رشد آکسون را تسریع نمایند (1، 4، 5).

در مرحله بعد، ماکروفاژها در محل آسیب‏دیده تجمع می‏یابند که بخشی از آنها به‌عنوان ماکروفاژهای داخلی بافت بوده و بخش دیگر که جمعیّت عمده آنها را تشکیل می‏دهند، از گردش عمومی خون به ناحیه آسیب‌دیده نفوذ می‌کنند. آخرین سلول‏های ایمنی که به ناحیه آسیب‏دیده نفوذ می‏کنند، لنفوسیت‏های T هستند که سیتوکین‏های پیش‏التهابی و ضدّ التهابی را تولید می‏کنند. این سیتوکین‏ها می‏توانند عملکرد ماکروفاژها را افزایش دهند و یا اینکه مهار کنند (6، 7). بنابراین فرآیند التهاب در جریان آسیب عصبی، به جریان می‏افتد. مهمترین سلول‏های دخیل در استحاله والرین، سلول‏های شوان و ماکروفاژها می‏باشند که از طریق شبکه سیتوکین‏ها با یکدیگر ارتباط برقرار نموده و فاگوسیتوز و آزادسازی فاکتورهای رشد عصبی را کنترل می‏کنند که زمینه را برای رژنراسیون ناحیه آسیب‌دیده فراهم می‏کنند.

گیاه بومادران گونه Achillea millefolium، یک گیاه آروماتیک دائمی و متعلّق به خانواده کامپوزیته می‏باشد. اثرات فارماکولوژیک و بیولوژیک متعددی نظیر اثرات: ضدّ اسپاسم، ضدّ ویروسی و ضدّ توموری برای این گیاه به اثبات رسیده است (8، 9). در برخی مطالعات، عصاره‏های این گیاه، اثرات محافظت‌کننده‏ای در برابر استرس اکسیداتیو و التهاب در بافت‏هایی نظیر کبد و معده نشان داده است؛ همچنین عصاره‏های آبی آن، پاسخ‏های التهابی و جراحات پوشش میلین را در آنسفالومیلیت خودایمنی تجربی، کاهش داده است (10-12).

آسیب اعصاب محیطی، حدود سه‌درصد آسیب‏های وارده به بیماران را تشکیل می‏دهند. این آسیب‏ها به مقدار زیادی عملکرد فرد را تحت تأثیر قرار می‏دهند و مواردی مانند: عدم حس و عدم حرکت را به دنبال دارند. بنابراین لازم است تحقیقات گسترده‏ای صورت گیرد تا مشخص شود چگونه می‏توان پاسخ‏های التهابی را تحت تأثیر قرار داده و ترمیم عصب محیطی آسیب‏دیده را افزایش و عملکرد آن را بهبود بخشید. در مورد اثرات ضدّ التهابی، آنتی‏اکسیدانی و التیام‏بخش گیاه Achillea millefolium، گزارش‌های متعددی وجود دارد؛ ولی نقش محافظت نورونی عصاره الکلی این گیاه مورد بررسی قرار نگرفته است (10-12). بنابراین هدف از این مطالعه تجربی، بررسی اثر محافظت نورونی عصاره اتانولی گیاه Achillea millefolium در برابر استحاله عقب‏گرد عصب سیاتیک بعد از کمپرسیون آن در موش صحرایی می‏باشد.

روش تحقیق

گیاه Achillea millefolium از مجموعه گلخانه‏های دانشگاه سیستان و بلوچستان در اواخر خردادماه 1392 جمع‏آوری و در سایه، خشک گردید. گونه گیاه به‌وسیله متخصص گیاه‏شناسی گروه زیست‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان شناسایی گردید. نمونه هرباریومی گیاه با کد 1238، در هرباریوم دانشکده علوم دانشگاه سیستان و بلوچستان نگهداری می‏شود. برای تهیه عصاره اتانولی گیاه، مقدار 30گرم از ساقه، برگ و گل‏های آن آسیاب شده و به‌همراه 120 میلی‏لیتر اتانول، درون بشر ریخته شد. سپس بِِشر به‌مدت 24ساعت با مگنت روی هم‏زن قرار داده شد. آنگاه محلول حاصل، با استفاده از کاغذ صافی صاف شد و در انکوباتور 37 درجه سانتی‏گراد خشک گردید.

در این مطالعه تجربی، از 30 سر موش صحرایی نر نژاد ویستار با سن تقریبی حدود 10 هفته و وزن 200 تا 250 گرم استفاده شد. موش‏های صحرایی تا زمان انجام آزمایش در شرایط نوری 12 ساعت تاریکی و 12 ساعت روشنایی و در درجه حرارت 22 تا 24 درجه سانتی‏گراد در محل نگهداری حیوانات دانشکده علوم دانشگاه سیستان و بلوچستان نگهداری شدند. حیوانات به‌صورت تصادفی به پنج‌گروه 6تایی شامل گروه‏های: A (شاهد)، B (کمپرسیون)، C (کمپرسیون+عصاره اتانولی به میزان mg/kg 50)، D (کمپرسیون+عصاره اتانولی به میزان mg/kg 75) و گروه E (کمپرسیون+عصاره اتانولی به میزان mg/kg 100) تقسیم شدند ( 13).

برای جراحی عصب حیوانات، ابتدا بیهوشی با استفاده دی‌اتیل‌اتر و کتامین (mg/kg 60) القا شد. پس از بیهوشی، عصب سیاتیک پای راست در ناحیه سر استخوان ران، با استفاده از پنس خون‏بند (قفل درجه 2) به‌مدت 60 ثانیه تحت فشار (کمپرسیون) قرار گرفت. آنگاه محل ضایعه، ضدّ عفونی و بخیه زده شد. گروه شاهد فقط تحت عمل جراحی یعنی برش پوست و عضلات ناحیه ران راست قرار گرفتند و عصب سیاتیک آنها تحت فشار قرار نگرفت. در گروه‏های آزمون در طول 28 روز، سه نوبت تزریق داخل صفاقی صورت گرفت. اولین تزریق بلافاصله بعد از انجام عمل کمپرسیون و تزریق‏های دوم و سوم، هر هفته یک‌بار انجام شد. در گروه‏های شاهد و کمپرسیون نیز سرم فیزیولوژی به‌صورت داخل صفاقی تزریق گردید. پس از 28روز از تاریخ کمپرسیون، برای تثبیت بافت نخاع، از روش پرفیوژن (فرمالین 10% نمکی به همراه نرمال سالین از طریق بطن چپ قلب) استفاده شد. سپس نمونه‏برداری از قطعات نخاعی مربوط به عصب سیاتیک انجام گرفت؛ بدین منظور نخاع به‌طور کامل تا انتهای دم اسب، از داخل ستون مهره‏ها خارج گردیده و از انتهای دم اسب به‌اندازه 18میلی‌متر قطع شد. پس از آن نمونه‏گیری از نخاع به‌طول 8 میلی‌متر صورت گرفت. این منطقه محدوده جسم سلولی نورون‏های تشکیل‌دهنده عصب سیاتیک یعنی اعصاب L4-L5 و S1-S3 می‏باشد (14، 15).

نمونه‏های تهیه‌شده، درون محلول ثابت‏ساز (فرمالین 10% نمکی) قرار گرفته و پس از آن وارد مراحل پاساژ بافتی شدند. مراحل پاساژ بافتی شامل سه مرحله: آب‏گیری از بافت با استفاده از الکل (با رقت‏های 70، 80 و 90)، شفاف‏سازی توسط بوتانل و آغشتگی با پارافین بود. سپس به‌صورت سریالی با استفاده از میکروتوم، برش‏های 7 میکرونی تهیه گردید و با آبی تولوئیدین و ائوزین رنگ‏آمیزی شدند. با استفاده از دستگاه فتومیکروسکوپ (مدل الیمپوس، ساخت کشور ژاپن) ، از منطقه شاخ قدامی نخاع عکس‌برداری صورت گرفت.

برای شمارش نورونی، از روش نمونه‏برداری سیستماتیک تصادفی استفاده شد و برای شمارش نورون‏های حرکتی آلفا، از روش دایسکتور استفاده گردید. پس از شمارش نورون‏ها، دانسیته نورونی توسط فرمولND=&Sigma;Q/&Sigma; frame×V dissector محاسبه گردید. در این فرمول &Sigma;Q مجموع نورون‏های شمارش شده در یک نمونه، &Sigma; frame مجموع دفعات نمونه‏برداری شده و V disector حجم چهارچوب نمونه‌برداری می‏باشد که برابر با A frame×H است. در این فرمول نیز A frame مساحت چهارچوب نمونه‏برداری و H فاصله بین دو برش یا ضخامت هر برش می‏باشد (14، 15).

برای بررسی توزیع نرمال یا غیرنرمال داده‌ها، از آزمون کلموگروف- اسمیرنوف استفاده شد و فرض نرمال‌بودن داده‏ها در سطح 05/0&alpha;= (احتمال خطای 5درصد) پذیرفته شد. آزمون مذکور نشان داد توزیع داده‏ها در تمامی گروه‏های مورد مطالعه، نرمال بود (2/0P=). بنابراین داده‏ها پس از ورود به نرم‏افزار آماری SPSS (ویرایش 19)، با استفاده از آزمون‌های آماری آنالیز واریانس یک‌طرفه و تعقیبی Tukey، مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. مقادیر P کمتر از 05/0 به‌عنوان سطح معنی‏داری در نظر گرفته شد.

یافته‌ها

این مطالعه روی شش گروه موش صحرایی با وزن 250-200 گرم و سن حدود 10 هفته انجام شد. میانگین و انحراف استاندارد شمارش نورون‏های حرکتی آلفای شاخ قدامی نخاع در گروه‏های مختلف مورد مطالعه در جدول یک نشان داده شده است. چگالی (دانسیته) جسم سلولی نورون‏های حرکتی آلفای شاخ قدامی نخاع در گروه‏های مختلف مورد مطالعه نشان داد که تعداد آنها در گروه کمپرسیون (17/39±6/666) نسبت به گروه شاهد (22/34±1754) به‌طور معنی‏داری کاهش داشت (001/0P<) (جدول 1).

نتایج به‌دست آمده نشان داد که تزریق داخل صفاقی عصاره الکلی گیاه Achillea millefolium به‌خوبی توانسته است نورون‏های حرکتی آلفای مورد مطالعه را محافظت نماید. میانگین و انحراف استاندارد نورون‏های مذکور در دوز mg/kg50 نسبت به گروه کمپرسیون به‌طور معنی‏داری افزایش داشت (01/0P<). همچنین چگالی نورون‏های مورد مطالعه بین گروه‏های تیمار با دوز mg/kg75 و تیمار با mg/kg100 در مقایسه با گروه کمپرسیون نیز افزایش معنی‏داری نشان داد؛ به‌طوری‌که با افزایش میزان تزریق عصاره الکلی گیاه، میانگین محافظت نورونی افزایش داشت (01/0P<)(نمودار 1).

جدول 1- میانگین±انحراف استاندارد چگالی نورون‏های حرکتی آلفای شاخ قدامی نخاع در گروه‏های مختلف مورد مطالعه و مقایسه گروه‌های مختلف تیمار با یکدیگر و گروه کمپرسیون.

آزمون ANOVA نشان‏دهنده تفاوت آماری معنی‏داری بین گروه‏های تیمار با گروه کمپرسیون بود (001/0P<).

بحث

در این مطالعه، کمپرسیون عصب سیاتیک در موش‏های صحرایی به‌طور معنی‏داری چگالی نورون‏های حرکتی آلفای شاخ قدامی نخاع را به‌دلیل استحاله والرین کاهش داد. اما تزریق عصاره اتانولی گیاه دارویی Achillea millefolium به‌میزان 50، 75 و mg/kg 100، باعث محافظت نوررونی آشکاری گردید و چگالی نورون‏های حرکتی مورد مطالعه را به‌طور معنی‏داری افزایش داد. بیشترین میزان محافظت نورونی مربوط به دوز mg/kg 100 بود.

یکی از مهمترین عوامل آسیب عصبی بعد از جراحات، پارگی‏ها و کمپرسیون اعصاب، استرس اکسیداتیو می‏باشد. مطالعه Lanza و همکاران در سال 2012 نشان داده است که آنزیم‏های آنتی‏اکسیدان نظیر: کاتالاز، سوپر اکسیددسموتاز و گلوتاتیون-اس-ترانسفراز، دارای نقش اساسی در بازسازی اعصاب محیطی بعد از آسیب‏ها و جراحات هستند (16). در مطالعات Zencirci و همکاران (2010) و Welin و همکاران (2009)، ترکیبات آنتی‏اکسیدان نظیر ملاتونین و ان-استیل سیستئین، روی رژنراسیون عصب سیاتیک بعد از له‌شدگی و قطع آن، اثرات تسریع‏کننده و نویدبخشی داشته‏اند (17، 18). به نظر می‏رسد یکی از مهمترین عواملی که در مطالعه حاضر باعث محافظت نورونی و افزایش چگالی نورون‏های آلفا گردیده است، ترکیبات آنتی‏اکسیدان موجود در Achillea milefolium ‏باشد که گزارشات زیادی در مورد آن وجود دارد (19، 12، 10). مطالعات Vitalini و همکاران در سال 2011 با استفاده از روش‏های اسپکترومتریک،  NMRو HPLC نشان داد که فلاونوئیدها، گلیکوزیدهای فلاونول و اسیدهای کلروژنیک در عصاره الکلی Achillea milefolium، دارای اثرات آنتی‏اکسیدانی قابل ملاحظه‏ای هستند. این ترکیبات جاروکننده رادیکال‏های آزاد هستند و این عوامل بالقوّه مضر را که باعث تخریب بافت‏ها و آسیب به DNA و مرگ سلولی می‏شوند، از بافت‏ها خارج می‏سازند (20).

اثر ضدّ التهابی ترکیبات عصاره الکلیAchillea milefolium می‏تواند عامل مهم دیگری برای محافظت نورون‏ها در این مطالعه باشد. این اثرات ضدّ التهابی، ناشی از مقادیر زیاد سزکوئی‌ترپن‏ها و وجود پروآزولن و آزولن در عصاره این گیاه می‏باشد (21). در حال حاضر مشخص شده است که بخشی از پاسخ ایمنی به‌وسیله سیتوکین‏های تولیدشده توسط ماکروفاژها کنترل می‏شود. مطالعات Lopes و همکاران در سال 2005 نشان داد که اسانس روغنی Achillea milefolium باعث می‏شود ماکروفاژها مقادیر متوسطی TNF-&alpha; و H₂O₂ تولید کنند. تولید سیتوکین‏های پیش‏التهابی و گونه‏های واکنش‏زای اکسیژن در مقادیر کافی، در دفاع و ایمنی موضعی و طبیعی دخالت دارد. به نظر می‏رسد ترکیبات ضدّ التهابی گیاه مورد مطالعه، با تنظیم فعالیت ماکروفاژها و جلوگیری از تولید بیش از حد عوامل التهابی، به محافظت نورونی کمک کرده باشند. لازم به ذکر است که در مطالعه Lopes و همکاران استفاده از آزولین تجارتی در مقایسه با اسانس روغنی Achillea milefolium، باعث تولید مقادیر بیشتری از TNF-&alpha; و H₂O₂ شده است (21، 22). از طرفی مطالعه Benedek و همکاران در سال 2007، بخش جدیدی از مکانیسم فعالیت ضدّ التهابی عصاره الکلی
Achillea milefolium را نمایان ساخت. این مطالعه نشان داد که حداقل بخشی از اثرات ضدّ التهابی این گیاه، به‌دلیل فعالیت مهارکنندگی آنزیم‏های پروتئاز شامل: الاستاز نوتروفیلی انسان، ماتریکس متالوپروتئناز-2 و ماتریکس متالوپروتئناز-9 می‏باشد (23).

یکی از ترکیبات موجود در Achillea milefolium، فلاونوئیدی به‌نام Quercetin می‏باشد که اثرات ضدّ التهابی، ضدّ تورمی و آنتی‌اکسیدانی آن به اثبات رسیده است. اثر ضدّ التهابی آن با مهارکردن تولید سیتوکین‏های پیش‏التهابی و پروستاگلاندین‏ها اعمال می‏شود. اثرات محافظت‌کننده نورونی Quercetin در مطالعات حیوانی دارای ضایعات مغزی و نخاعی به اثبات رسیده است. این ترکیب باعث کاهش ماکروفاژها در محل آسیب می‏گردد و اثرات التهاب را کاهش می‏دهد؛ همچنین آزادسازی میانجی‏های شیمیایی نظیر هیستامین را در موضع کاهش می‏دهد و از طریق کاهش میلوپراکسیداز در ناحیه آسیب‏دیده، آپوپتوز سلول‏های عصبی را کاهش داده و باعث محافظت آنها می‏گردد (24).

نتیجه‌گیری

نتایج این تحقیق نشان داد که متعاقب آسیب عصب محیطی سمپاتیک در موش‏های صحرایی، عصاره الکلی گیاه Achillea milefolium می‏تواند به خوبی نورون‏های شاخ قدامی نخاع را محافظت نماید و چگالی نورونی را در این ناحیه افزایش دهد.

تقدیر و تشکر

این مقاله حاصل پایان‏نامه کارشناسی ارشد آقای عباس شهرکی در گروه زیست‏شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان می‏باشد. بدین‌وسیله از معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه سیستان و بلوچستان برای حمایت‌ مالی از پایان‏نامه قدردانی می‏شود.

منابع:

1-            Svennigsen AS, Dahlin LB. Repair of the peripheral nerve – remyelination that works. Brain Sci. 2013; 3(3): 1182-97.

2-            Stassart RM, Fledrich R, Velanac V, Brinkmann BG, Schwab MH, Meijer D et al. A role for schwann cell-derived neuroglin-1 in remyelination. Nat Neurosci. 2013; 16: 48-54.

3-            Davis KD, Taylor KS. Anastakis DJ. Nerve injury triggers changes in the brain. Neuroscientist. 2011; 17(4): 407-22.

4-            Touma E, Kato S, Fukui K, Koike T. Calpain-mediated cleavage of collapsin response mediator protein (CRMP)-2 during neurite degeneration in mice. Eur J Neurosci. 2007; 26(12): 3368-81.

5-            Chierzi S, Ratto GM, Verma P, Fawcett JW. The ability of axons to regenerate their growth cones depends on axonal type and age, and is regulated by calcium, cAMP and ERK. Eur J Neurosci. 2005; 21(8): 2051-62.

6-            Hirata K, Kawabuchi M. Myelin phagocytosis by macrophages and nonmacrophages during Wallerian degeneration. Microsc Res Tech. 2002; 57(6): 541-7.

7-            Gaudet AD, Popovich PG, Ramer MS. Wallerian degeneration: Gaining perspective on inflammatory events after peripheral nerve injury. J Neuroinflam. 2011; 8: 110.

8-            Rezatofighi SE, Seydabadi A, Seyyed Nejad SM. Evaluating the Efficacy of Achillea millefolium and Thymus vulgaris Extracts Against Newcastle Disease Virus in Ovo. Jundishapur J Microbiol. 2014; 7(2): e9016.

9-            Shahani S, Hamzkanlu N, Zakeri N,and Hosseinimehr SJ. Synergistic anti-tumoral effect of Achillea millefolium combined with bleomycin on prostate cancer cells. Res Mol Med. 2015; 3(1): 10-15.

10-          Yaeesh S, Jamal Q, Khan AU, Gilani AH. Studies on hepatoprotective, antispasmodic and calcium antagonist activities of the aqueous-methanol extract of Achillea millefolium. Phytother Res. 2006; 20 (7): 546-51.

11-          Vazirinejad R, Ayoobi F, Arababadi MK, Eftekharian MM, Darekordi A, Goudarzvand M, et al. Effect of aqueous extract of Achillea millefolium on the development of experimental autoimmune encephalomyelitis in C57BL/6 mice. Indian J Pharmacol. 2014; 46(3): 303-8.

12-          Huo CH, Li Y, Zhang ML, Wang YF, Zhang Q, Qin F, et al. Cytotoxic flavonoids from the flowers of Achillea millefolium. Chem Nat Compd. 2013; 48 (6): 958-62.

13-          Niazmand S, Esparham M, Rezaee SA, Harandizadeh F. Hypotensive effect of Achillea wilhelmsii aqueous-ethanolic extract in rabbit. Avicenna J Phytomed. 2011; 1(1): 51-6.

14-          Behnam-Rasouli M, Nikravesh MR, Mahdavi-Shahri N and Tehranipour M. Post-operative time effects after sciatic nerve crush on the number of alpha motoneurons, using a stereological counting method (dissector). Iran Biomed J. 2000; 4(1): 45-9.

15-          Shahraki A, Ghasemi M, Rezazehi A, Mollashahi M. Neuroprotective effects of aqueous extract of Achillea willhelmsii on motor neuron destruction of spinal cord ventral horn after siatic nerve compression in male adult rats. J Kerman Uni Med Sci. 2015; 22(1): 1-11. [Persian]

16-          Lanza C, Raimondo S, Verganil L, Catena L, Sénès F, Tos P, et al. Expression of antioxidant molecules after peripheral nerve injury and regeneration. J Neurosci Res. 2012; 90(4): 842-8.

17-          Zencirci SG, Bilgin MD, Yaraneri H. Electriphysiological and theoretical analysis of melatonin in peripheral nerve crush injury. J Neurosci Methods. 2010; 191(2): 277-82.

18-          Welin D, Novikova LN, Wiberg M, Kellerth JO, Novikov LN. Effects of N-acetylcysteine on the survival and regeneration of sural sensory neurons in adult rats. Brain Res. 2009; 1287: 58-66.

19-          Vitalini S, Beretta G, Iriti M, Orsenigo S, Basilico N, Dall’Acqua S, et al. Phenolic compounds from Achillea millefolium L. and their bioactivity. Act Biochem Pol. 2011; 58 (2): 203-9.

20-          Saeidinia S, Gohari AR, Mokhber- Dezfuli N, Kiuchi F. A review on phytochemistry and medicinal properties of the genus Achillea. Daru. 2011; 19(3): 173-86.

21-          Saeidnia S, Yassa N, Rezaeipoor R. Comparative investigation of the essential oils of Achillea talagonica Boiss. and A. millefolium, chemical composition and immunological studies. J Essent Oil Res. 2004; 16(3): 262-5.

22-          Lopes FCM, Benzatti FP, Junior CMJ, Moreira RRD, Carlos IZ. Effect of the essential oil of Achillea millefolium L. in the production of hydrogen peroxide and tumor necrosis factor-&alpha; in murine macrophages. Braz J Pharmac Sci. 2005; 41(3):401-5.

23-          Benedek B, Kopp B, and Melzig MF. Achillea millefolium L. s.l. -- is the anti-inflammatory activity mediated by protease inhibition? J Ethnopharmacol. 2007; 113(2): 312-7.

24-          Schültke E, Griebel RW, Juurlink BH. Quercetin attenuates inflammatory processes after spinal cord injury in an animal model. Spinal Cord. 2010; 48(12): 857-61.