عنوان

مقدمه

شيوع بالاي پرفشاري خون در سراسر جهان و ايجاد عوارض جدّي برای ارگان‌هاي بدن، اين بيماري را به مشكل عمده بهداشتي كليه جوامع تبديل كرده است (1). بيماري‌هاي قلبي– عروقي را به‌عنوان اولين عامل مرگ و مير در جهان و پرفشاري خون را به‌عنوان عمده‌ترين عامل خطر قابل اصلاح بيماري‌هاي قلبي- عروقي مي‌شناسند (2، 3) كه در عين حال قابل پيشگيري و كنترل هستند. پرفشاري خون، به‌صورت فشار خون سيستول 140ميلي‌متر جيوه و بالاتر و دياستول 90ميلي‌متر جيوه و بالاتر تعريف مي‌گردد (4).

در كشورهاي صنعتي، 25% بزرگسالان و 60% افراد بالاي 60سال فشار خون بالا دارند (5). 60% افراد مبتلا نیز با وجود اطلاع از بيماري خود، فشار خون كنترل‌نشده دارند (3). 95% كلّ موارد پرفشاري خون، از نوع اوليه بوده كه تحت تأثير عوامل خطر قابل اصلاح مانند: چاقي، افزايش نمك و چربي‌هاي اشباع مصرفي، الكل، سيگار، سبك زندگي كم‌تحرّك، استرس، تنش و... و عوامل خطر غير قابل اصلاح مانند: وراثت، سن، جنس و نژاد مي‌باشد (4). عوامل خطر قابل اصلاح بيش از عوامل خطر غير قابل اصلاح، در ايجاد اين بيماري نقش دارند (3).

درمان و كنترل فشار خون يكي از مشكلات اساسي بيمار و پزشك است (6)؛ تا حدي كه با تشخيص و درمان به‌موقع اين بيماري، 45% مرگ‌های ناشي از بيماري‌هاي قلبي و 58% مرگ‌های ناشي از بيماري‌هاي عروقی- مغزي كاهش مي‌يابد (5). درمان هر بيمار مختص خود اوست و بايد بر اساس نيازهاي همان بيمار طراحي شود.

آموزش به بيمار پرفشارخون و خانواده‌ وی، يك بخش مهم از درمان می‌باشد؛ به نحوي كه در اكثر بيماران، بدون آموزش مناسب، دستيابي به اهداف درماني ميسّر نخواهد بود (7). انجمن قلب آمريكا، آموزش سبك زندگي سالم را جزء اساسي در پيشگيري از اين بيماري بيان نموده است (3). بر این اساس، مطالعه براي انتخاب روش آموزشي مناسب و مؤثّر، لازم و ضروري است (3). از طرفی مؤثّرترین برنامه‌های آموزشی، بر رویکردهای نظریه‌محوري مبتنی هستند که از الگوهای تغییر رفتار، ریشه گرفته‌اند. بنابراین انتخاب الگوی آموزشی مناسب، اولین گام در فرآیند طراحی برنامه آموزشی می‌باشد (8).

تأثیرگذاری آموزش بهداشت، به مهارت استفاده از تئوری‌های مناسب وابسته است (8). تئوری رفتار برنامه‌ريزي‌شده (TPB)[4]، یکی از مدل‌های شناختی- اجتماعی تغییر رفتار است (8، 9) که در سال 1988 توسط Ajzen و Fishbein مطرح شد. این تئوری، مهمترین عامل تعیین‌کننده رفتار را قصد فرد می‌داند که قصد فرد، تحت تأثیر سه سازه نگرش، هنجارهای انتزاعي و کنترل رفتاری درک‌شده می‌باشد (10، 11). اين تئوری در مطالعات زيادي ازجمله: آموزش رفتارهاي سالم، تنظيم خانواده و سرطان استفاده گردیده و اعتبار آن به‌صورت تجربی، تأیید شده است. این تئوری بيش از هر مدل ديگری در اتخاذ رفتار بهداشتي كاربرد دارد (12-14).

با توجه به مطالب ذکرشده، آموزش تغيير رفتار، در كنترل و پيشگيري از بيماري پرفشاري خون اهميت دارد؛ همچنین تأثير مثبت مدل TPB نیز بر پيشگيري از رفتارهاي مرتبط با تعدادي از بيماري‌هاي غيرواگير در مطالعات مختلف ثابت شده است (9، 11، 12). با توجه به اینکه مطالعه‌ای در اين خصوص در زمينه پرفشاري خون انجام نشده است؛ این مطالعه با هدف تعيين تأثیر برنامه آموزشي بر اساس تئوری رفتار برنامه‌ريزي‌شده بر سازه‌های تئوری در بيماران مبتلا به پرفشاري خون انجام شد تا درصورت تأیید تأثير مثبت آن، از اين تئوري در برنامه‌هاي آموزشي سطوح مختلف پيشگيري از فشار خون استفاده گردد.

روش تحقیق

اين مطالعه کارآزمایی میدانی شاهددار تصادفی‌شده، بر روی 110 نفر از بیماران مبتلا به پرفشاری خون شهرستان زیرکوه استان خراسان جنوبی انجام شد. حجم نمونه در این مطالعه بر اساس نتایج مطالعه مجید براتی و همکاران (13) و با توجه به فرمول مقایسه میانگین در دو جامعه (05/0=α، 01/0=β، 54/1=₁s، 91/0=₂s و 8/0d=)، 52نفر محاسبه شد که برای دقّت بیشتر، در هر گروه 60 نفر در نظر گرفته شد.

پس از هماهنگي با مركز بهداشت شهرستان زيركوه و اخذ مجوزهاي لازم، بیماران فشار خونی كه تحت درمان دارويي بودند، از چهار خانه بهداشت شاهرخت 1، شاهرخت 2، حسین‌آباد و بمرود انتخاب شدند. سپس به‌صورت تصادفی ساده بیماران خانه‌های بهداشت شاهرخت در گروه مداخله و بیماران خانه‌های بهداشت حسين‌آباد و بمرود در گروه شاهد، قرار گرفتند. از لیست بیماران مبتلا به پرفشاری خون هر یک از دو خانه بهداشت گروه‌های مداخله و شاهد، تعداد 60نفر که شرایط ورود به مطالعه را داشتند، به‌صورت تصادفی ساده انتخاب گردیدند. در نهایت در گروه مداخله 5نفر به‌علت غیبت در بیش از یک جلسه از جلسات آموزشی، از مطالعه حذف شدند؛ بنابراین از گروه شاهد نیز 5 نفر حذف گردیدند.

معيارهاي ورود به مطالعه عبارت بودند از: داشتن رضایت آگاهانه برای شرکت در مطالعه (البته محرمانه‌ماندن اطلاعات قبلاً یادآوری گردید)(با توجه به حضور افراد در كلاس، كوربودن مطالعه معني‌دار نبود)، ابتلا به پرفشاري خون (به‌صورت فشار خون سيستول 140ميلي‌متر جيوه و بالاتر و یا دياستول 90 ميلي‌متر جيوه و بالاتر كه قبلاً توسط پزشك تأييد شده بود)، تمایل به همکاری در مطالعه، حداقل سن 30 سال و حداکثر سن 60 سال (پرفشاري خون در سنین پايين‌تر از 30سال معمولاً بروز ندارد و افراد بالاي 60سال نيز غالباً توانايي حضور در كلاس را ندارند)، داشتن حداقل سواد ابتدايي و توانايي حضور در كلاس‌هاي آموزشي. شرایط خروج از مطالعه نيز شامل: تغيير پروتكل درماني توسط پزشك در طول برنامه، درمان فشار خون با رژیم‌های خاص (مثلاً درمان غیر دارویی)، ابتلای همزمان به چند بیماری (دیابت، کلیوی و سرطان)، استفاده از داروی اعصاب و روان و عدم حضور در بیش از یک جلسه آموزشی بود.

ابزار گردآوري اطلاعات، پرسشنامه محقق‌ساخته چندقسمتي شامل: اطلاعات دموگرافيك (22سؤال) و سؤالات حیطه‌های نگرش (14 سؤال)، هنجارهاي انتزاعي (10سؤال)، كنترل رفتار درك‌شده (10سؤال)، قصد رفتاري (9سؤال) و رفتار (21 سؤال) بود.

براي سؤالات نگرش، هنجارهاي انتزاعي، كنترل رفتار درك‌شده و قصد رفتار، از مقياس ليكرت پنج‌گزينه‌اي (كاملاً موافقم، موافقم، نظري ندارم، مخالفم، كاملاً مخالفم) با حداقل نمره 1 و حداكثر نمره 5 استفاده شد. براي 10 سؤال از قسمت رفتار، مقياس ليكرت پنج‌گزينه‌اي (همیشه، بیشتر وقت‌ها، بعضی‌وقت‌ها، خیلی‌کم و هیچ‌وقت) با حداقل نمره يك و حداكثر نمره 5 استفاده شد. براي 9 سؤال دیگر نیز تعداد دفعات انجام رفتار به شکل لیکرت پنج‌نمره‌ای، از نمره 1 تا 5 ثبت شد. دو سؤال دوگزینه‌ای با پاسخ‌های بلی یا خیر نیز وجود داشت. نمره کلّ نگرش از 14 تا 70، هنجارهاي انتزاعي از 10 تا50، كنترل رفتار درك‌شده از 10 تا 50، قصد رفتار از 9 تا 45 و رفتار از 19 تا 97 می‌توانست تغییر کند.

برای به‌دست‌آوردن اعتبار علمی پرسشنامه، از روش اعتبار محتوا استفاده گردید. برای تهیه سؤالات، مطابق با موضوع مطالعه، از منابع داخلی و خارجی موجود استفاده شد. سپس برای رفع اشکالات احتمالی، پرسشنامه تنظیم‌شده در اختیار 6نفر از اساتید، خبرگان، کارشناسان و صاحب‌نظران علوم بهداشتی (آموزش بهداشت، اپیدمیولوژی، پرستاری و..) قرار گرفت. در نهایت با نظرات اصلاحی و تکمیلی آنها، پرسشنامه به‌طور مجدّد مورد بررسی و تجدید نظر قرار گرفت.

برای تعیین اعتماد علمی پرسشنامه، از روش‌های آلفای کرونباخ و آزمون مجدد استفاده شد؛ بدین صورت که پرسشنامه در دو مرحله با فاصله زمانی یک‌هفته، توسط 20نفر از افرادی که با نمونه مورد مطالعه مطابقت داشتند، تکمیل گردید (این تعداد افراد، از خانه بهداشتی که در جامعه مورد مطالعه قرار نداشت، انتخاب شدند). پس از گردآوری و استخراج داده‌ها، ضريب آلفاي كرونباخ محاسبه گرديد. ضریب آلفای کرونباخ براي سؤالات نگرش 71/0، هنجارهاي انتزاعي 78/0، كنترل رفتار درك‌شده 74/0 و براي سؤالات قصد رفتاري 77/0 بود. همچنين ضریب همبستگی بين آزمون و بازآزمون محاسبه گرديد كه براي سؤالات نگرش 98/0، هنجارهاي انتزاعي 86/0، كنترل رفتار درك شده 98/0، قصد رفتاري 98/0 و براي سؤالات رفتار 99/0 بود.

پرسشنامه‌ قبل از مداخله، بلافاصله بعد از آن و سه‌ماه بعد از مداخله تكميل گرديد. فشار خون به‌وسیله دستگاه فشارسنج جیوه‌ای (Hansen) به همراه گوشی (طب ابزار)، در وضعيت نشسته، از دست راست گرفته شد. این اندازه‌گیری در دو نوبت، به‌فاصله پنج‌دقیقه انجام شد و میانگین آن ثبت گردید. اندازه‌گیری وزن به‌وسیله ترازوی Seca با دقّت 100گرم انجام شد که مجهّز به قدسنج با دقّت یک‌میلی‌متر بود. این ارزیابی‌ها در بعدازظهر (حدود ساعت 15) انجام می‌شد.

مداخلات آموزشي براي گروه مداخله در 6جلسه 90دقيقه‌اي به شرح زیر انجام شد:

جلسه اول: در این جلسه ضمن توزيع پمفلت آموزشي، مقدمه‌اي در خصوص تعريف بيماري، نحوه تشخيص آن، بي‌علامت‌بودن بيماري و ظهور علائمي از قبيل: سردرد، تاري ديد، درد قفسه سينه، وز وز گوش، تنگي نفس و... پس از تأثير پرفشاري خون بر اندام‌هاي حياتي، بيان گرديد. سپس اهميت بيماري و لزوم اندازه‌گيري منظم فشار خون به‌روش بحث گروهي يادآوري شد. همچنین لزوم غربالگري در بستگان فرد بيمار نيز گوشزد گرديد.

جلسه دوم: در این جلسه با استفاده از پاورپوينت، عوامل خطر بيماري از قبيل: سن، ارث، وزن بالا، كم‌تحرّكي، تغذيه ناصحيح و ... توضيح داده شد. عوارض بيماري نيز گوشزد گرديد. همچنین تأكيد شد به‌منظور كاهش عوارض، لازم است دستورات پزشك و پرسنل بهداشتي جدي گرفته شود و ضمن انجام مراقبت‌هاي روتين، دارو مطابق دستور مربوطه مصرف گردد.

جلسه سوم: در اين جلسه اهميّت تحرّك در بيماران و نقش آن در كنترل وزن و بيماري، نوع فعاليت بدنی مناسب برای سنين مختلف در بيماران پر فشاري خون و پرهيز از انجام فعاليت‌هاي سنگين، يادآوري گرديد.

جلسه چهارم: در اين جلسه تعذیه صحیح، غذاهاي مفيد و مناسب برای اين بيماران و غذاهايي كه مي‌بايست از آن پرهيز شود يا كمتر استفاده گردد، يادآوري شد. كاهش مصرف نمك، چربي، شيريني‌جات، نوشابه، كلّه‌پاچه، گوشت قرمز، امعا و احشا يادآوري شد. استفاده از ميوه‌جات و سبزيجات، نان و غلات در حدّ متعادل، حبوبات، شير كم‌چرب و لبنيات كم‌نمك مورد تأكيد قرار گرفت.

جلسه پنجم: در اين جلسه ضمن تأكيد بر اجتناب از دخانیات، عوارض احتمالي دارويي آموزش داده شد. همچنین تأكيد گرديد در صورت بروز هرگونه علامت غيرطبيعي، به پرسنل بهداشتي مراجعه گردد. استفاده از برنامه‌هاي آموزشي رسانه‌هاي گروهي برای ارتقاي اطلاعات بهداشتي نیز مورد تأكيد قرار گرفت.

جلسه ششم: اين جلسه به مرور مطالب ارائه‌شده و پرسش و پاسخ اختصاص يافت. با توجه به نقش مؤثّر اطرافیان در تغییر رفتار فرد، از خانواده هر بیمار یک فرد مؤثّر برای حضور در جلسه اول دعوت شد. همچنین از افراد خواسته شد تا مطالب پمفلت توزیع‌شده در کلاس و آموزش‌های ارائه‌شده را به خانواده نیز منتقل کنند. کلیه مباحث آموزشی توسط یک‌نفر کارشناس ارشد آموزش بهداشت مجری طرح، ارائه گردید. بديهي است براي گروه كنترل، هيچ مداخله آموزشي به عمل نيامد.

پس از جمع‌آوري اطلاعات و ورود داده‌ها به رايانه، تجزيه و تحليل آماري با استفاده از نرم‌افزار آماریSPSS (ویرایش 16) انجام شد. براي توصيف داده‌ها از آمار توصيفي شامل: شاخص‌هاي مركزي و پراكندگي و توزيع فراواني استفاده گردید. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها چون شرایط آزمون پارامتریک فراهم بود، از آزمون‌های آماری تی‌زوجی، تی‌مستقل و آنالیز و واریانس تکرار‌شده با آزمون تعقیبی LSD استفاده شد. سطح معنی‌داری 05/0 در نظر گرفته شد.

یافته‌ها

دو گروه مورد و شاهد (هر كدام 55نفر) از نظر سن، شغل، جنس، سطح تحصيلات و وضعیت تأهل، تفاوت آماري معني‌داري نداشتند. ميانگين سن در گروه مورد 32/7±50 سال و در گروه شاهد 32/7±8/49 سال بود (917/0P=). از نظر شغلي، 40نفر ( 7/72%) در گروه مورد و 42نفر (4/76%) در گروه شاهد خانه‌دار، 12نفر (8/21%) در گروه مورد و 11نفر (20%) در گروه شاهد كشاورز يا دامدار و سایر افراد كارمند بودند (75/0P=). در گروه مورد 41زن (5/74%) و در گروه شاهد 43زن (2/78%) شركت داشتند (65/0P=). 50نفر (9/90%) در گروه مورد و 48نفر (3/87%) در گروه شاهد در سطح ابتدايي و سایر افراد داراي تحصيلات متوسطه بودند (54/0P=). از نظر وضعيت تأهّل، 41نفر (8/81%) در گروه مورد و 51نفر (7/92%) در گروه شاهد، متأهل و سایر افراد بيوه بودند (09/0P=).

مقایسه میانگین سازه‌های تئوری رفتار برنامه‌ريزي‌شده قبل از مداخله نشان داد که دو گروه مورد و شاهد، اختلاف معنی‌داری از نظر نمره سازه‌های این تئوری نداشتند (05/0P<).

میانگین نمره سازه‌ها، بعد از مداخله و سه‌ماه پس از آن، نسبت به قبل از مداخله در هر دو گروه افزایش یافت که این اختلاف از نظر آماری معنی‌دار بود (جداول 1 و 2). میانگین نمره سازه‌ها بعد از مداخله، در گروه مورد از گروه شاهد بالاتر رفته و اختلاف معنی‌داری در میانگین سازه‌ها در دو گروه مشاهده شد (جدول 3). همچنین میانگین نمره سازه‌ها سه‌ماه بعد از مداخله، به‌طور معنی‌داری در گروه مورد از گروه شاهد بالاتر بود (جدول 4). مقایسه میانگین تغییرات سازه‌های مدل تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده در دو گروه مورد و شاهد اختلاف معنی‌داری را نشان داد (جدول 5).

جدول 2- مقایسه میانگین سازه‌های تئوری رفتار برنامه‌ريزي‌شده، قبل، بلا فاصله و سه‌ماه بعد از مداخله در گروه شاهد (55N=)

متغيّر	زمان			سطح معنی‌داری آزمون آماری آنالیز و واریانس تکرار شده و LSD تست تعقیبی
متغيّر	قبل از مداخله Mean±SD	بلافاصله بعد از مداخله Mean±SD	سه ماه بعد از مداخله Mean±SD
نگرش	6/3±3/48	8/3±3/49	3/4±5/50	001/0< 001/0< (قبل با بعد) 001/0< (قبل با 3 ماه بعد) 001/0< (بعد با 3 ماه بعد)
هنجارهای انتزاعی	8/3±7/34	9/3±6/35	09/4±5/36
کنترل رفتاری	4/3±1/33	4/3±02/34	8/3±3/35
قصد رفتاری	5/2±2/33	4/2±9/33	6/2±8/34
رفتار	2/5±1/66	4/5±2/67	8/5±5/68

جدول 3- مقایسه میانگین سازه‌های تئوری رفتار برنامه‌ريزي‌شده در دو گروه مورد و شاهد بلافاصله بعد از مداخله

متغیر	گروه		سطح معنی‌داری آزمون تی‌مستقل
متغیر	گروه مورد 55N= Mean±SD	گروه شاهد 55N= Mean±SD	سطح معنی‌داری آزمون تی‌مستقل
نگرش	54/2±1/63	8/3±3/49	001/0<
هنجارهای انتزاعی	16/3±09/42	9/3±6/35	001/0<
کنترل رفتاری	13/3±25/42	4/3±02/34	001/0<
قصد رفتاری	06/2±25/40	4/2±9/33	001/0<
رفتار	23/6±16/75	4/5±2/67	001/0<

جدول 4- مقایسه میانگین سازه‌های تئوری رفتار برنامه‌ريزي‌شده در دو گروه مورد و شاهد سه‌ماه بعد از مداخله

متغیر	گروه		سطح معنی‌داری آزمون تی‌مستقل
متغیر	گروه مورد 55N= Mean±SD	گروه شاهد 55N= Mean±SD	سطح معنی‌داری آزمون تی‌مستقل
نگرش	5/2±1/64	3/4±5/50	001/0<
هنجارهای انتزاعی	03/3±1/43	09/4±5/36	001/0<
کنترل رفتاری	01/3±43	8/3±3/35	001/0<
قصد رفتاری	2±09/41	6/2±8/34	001/0<
رفتار	8/4±45/82	8/5±5/68	001/0<

جدول 5- مقایسه میانگین تغییرات سازه‌های مدل تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، سه‌ماه بعد از مداخله نسبت به شروع مطالعه در دو گروه مورد و شاهد

متغیر	گروه		سطح معنی‌داری آزمون تی‌مستقل
متغیر	گروه مورد Mean±SD	گروه شاهد Mean±SD	سطح معنی‌داری آزمون تی‌مستقل
تغییرات نمره نگرش	5/3±3/15	2/2 ±12/2	001/0<
تغییرات نمره هنجارهای انتزاعی	5/3±2/8	8/1 ±7/1	001/0<
تغییرات نمره کنترل رفتاری	1/3 ±1/9	6/1 ±1/2	001/0<
تغییرات نمره قصد رفتاری	6/2 ±1/7	6/1 ±5/1	001/0<
تغییرات نمره رفتار	9/4 ±7/16	3/2 ±4/2	001/0<

بحث

اين مطالعه با استفاده از تئوري رفتار برنامه‌ريزي‌شده و مداخله آموزشي مبتني بر متغيّرهاي اين تئوري، براي بهبود سازه‌های تئوری در بیماران مبتلا به پرفشاری خون شهرستان زیرکوه اجرا شد. از آنجا که در بررسی‌های پژوهشگران این مطالعه، مطالعه‌ای که بر مبنای تئوری رفتار برنامه‌ريزي‌شده در بیماران مبتلا به پرفشاری خون انجام شده باشد، یافت نشد، در این مطالعه تغییرات نمره سازه‌ها در مطالعات نسبتاً مشابه بررسی شد.

نتايج اين پژوهش نشان داد كه آموزش بر اساس تئوري رفتار برنامه‌ريزی‌شده، باعث ارتقاي میانگین نمره سازه‌های تئوری در بیماران مبتلا به پرفشاری خون می‌گردد؛ به‌طوری‌که در این مطالعه، میانگین نمره سازه رفتار از 6/6±6/65 به 8/4±45/82 در گروه مداخله افزايش پيدا كرد. در مطالعه Fowler و همكاران (2005) که بر روي زنان آفريقايي- آمريكايي انجام شد، آموزش بر مبنای تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده، منجر به افزایش ماموگرافی به 76% گردید (15). همچنین در مطالعه مهري و همکاران (1381) بر روی كارمندان موتورسوار، ميانگين استفاده از كلاه‌ايمني به‌طور معنی‌داری در گروه مداخله از 55/5 به 79/6 افزایش یافت (16). نتایج این دو مطالعه در این زمینه با نتیجه مطالعه حاضر همخواني دارد.

از ديگر يافته‌هاي اين مطالعه، معني‌دارشدن اختلاف ميانگين نمرات نگرش، قبل و پس از آموزش در گروه مورد مي‌باشد (از 7/48 به 1/64). نتایج مطالعات Zhang و همکاران (2009)(17)، جدگال و همکاران (1391)(10) و پاکپور حاجی‌آقا و همکاران (1391)(8) در این زمینه با نتایج مطالعه حاضر همسو می‌باشد.

در مطالعه حاضر، در اثر آموزش، نمره هنجارهای انتزاعی نیز در گروه مورد افزایش معنی‌داري داشت (از 9/34 به 1/43) که نشان‌دهنده تأثیر مثبت برنامه آموزشی اجراشده می‌باشد؛ در حالی‌که در گروه شاهد این تفاوت معنی‌‌داري نبود. نتایج به‌دست‌آمده در این خصوص با یافته‌هاي مطالعات شریفی‌راد و همکاران (1388)(18) و Caron و همکاران (2004)(19) همسو بود. آنها در مطالعات خود با بهره‌گیري از تئوري رفتار برنامه‌ریزي‌شده توانستند تأثیر آموزش را در تغییر معنی‌دار هنجارهای انتزاعی در بین گروه مداخله گزارش کنند. در مطالعه احمدي طباطبایی و همکاران (1389)، میانگین نمرات هنجار ذهنی گروه مورد بعد از مداخله، کاهش معنی‌داري داشت (20) که با مطالعه حاضر هم‌خوانی ندارد.

در مطالعه حاضر، متغیّر کنترل رفتاري درك‌شده در گروه مورد بعد از آموزش افزایش یافت (از 8/33 به 2/42) که این اختلاف معنی‌دار بود. این نتیجه با نتایج مطالعات Parrotو همکاران (2008)(21)، Regar و همکاران (2002)(22) و آقاملایی و همکاران (1390)(23) در این زمینه همسو می‌باشد. در مطالعه‌اي دیگر که توسط احمدي طباطبایی و همکاران انجام شد، میانگین نمرات کنترل درك‌شده گروه مورد و شاهد بعد از مداخله کاهش معنی‌داري داشت که با مطالعه حاضر همخوانی ندارد (20).

عموماً رفتار به‌دنبال قصد اتفاق می‌افتد و بدون قصد، رفتاري اتفاق نخواهد افتاد. در این مطالعه میانگین نمره قصد رفتاري، افزایش معنی‌داری داشت (از 1/33 به 49). در مطالعه Parrot و همکاران (2008)، پیام‌هاي با زمینه مثبت و منفی باعث افزایش معنی‌دار قصد رفتاري دانشجویان نسبت به فعالیت فیزیکی شد (21). در مطالعه Caron (2004)، مداخله آموزشی منجر به قصد به‌تعویق‌انداختن روابط جنسی در بین دانش‌آموزان شد (19). در هر صورت مطالعات ذکرشده، نشان‌دهنده تأثیر مداخلات آموزشی روي قصد رفتاري هستند. این موضوع، در مطالعه جدگال و همکاران (10) نیز مشاهده شد.

نتيجه‌گيري

با بهره‌گيري از آموزش بر پايه تئوري رفتار برنامه‌ريزي‌شده كه بر روي عوامل مهم روان‌شناختي و ايجاد يا تغيير رفتار تأكيد مي‌كند، مي‌توان نگرش نسبت به فشار خون، هنجارهای انتزاعی، کنترل و قصد رفتار و رفتار را بهبود بخشید. بر اين اساس، هر زمان كه بیماران، آگاهي كافي و صحيح به‌همراه نگرش مثبت نسبت به قابل كنترل‌بودن فشار خون را به‌دست آورند، در جهت اتخاذ رفتارهای سالم تصمیم می‌گیرند.

با توجه به نتايج مثبت به‌دست‌آمده در اين پژوهش، پيشنهاد مي‌شود از اين تئوري در برنامه‌هاي آموزشي سطوح مختلف پيشگيري از فشار خون استفاده گردد. البته با توجه به اجراي مطالعه در جمعيت روستايي و نظر به شرايط خاص فرهنگي و نگرشي روستاييان، در تعميم نتايج به كل جامعه، ملاحظات لازم باید مدّ نظر قرار گیرد.

تقدير و تشكر

این مقاله برگرفته از پايان‌نامه كارشناسي‌ارشد مصوب دانشگاه علوم پزشکی بیرجند با کد B9202 است. بدین‌وسیله نويسندگان از تمام بیماران شركت‌كننده در مطالعه، مسؤولين دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی بیرجند و شبکه بهداشت زیرکوه و نیز از تمام افرادي كه به نوعي در اين پژوهش همکاری نمودند، به‌ویژه خانم معصومه فقیهی و آقای حسن‌رضا محمودی (بهورزان همکاری‌کننده)، تشكر و قدرداني مي‌نمايند. همچنين از معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي بیرجند براي تأمين مالي هزينه‌هاي پايان‌نامه، تقدير و تشكر مي‌گردد.

منابع:

1- Baghiyani Moghaddam MH, Ayvazi S, Mazloomi Mahmoodabad SS, Fallahzade H. Factors in relation with self- regulation of Hypertension, based on the Model of Goal Directed behavior in Yazd city -2006. J Birjand Univ Med Sci. 2008;15(3): 78-87. [Persian]

2- Mirzaei Alavijeh M, Nasirzadeh M, Jalilian F, Mostafavei F, Hafezi M. Self-efficacy of health promotion behaviors in hypertensive patients. Daneshvar Medicine. 2012; 19(98): 51-8. [Persian]

3- Abdollahy AA, Bazrafshan HR, Salehi A, Behnampour N, Hosayni SA, Rahmany H, et al. [Epidemiology of hypertension among urban population in Golestan province in north of Iran]. J Gorgan Uni Med Sci. 2007; 8(4): 37-41. [Persian]

4- Atashzadeh Shorideh F. The effect of relaxation on blood pressure in patients with primary hypertension who referred to cardiovascular clinic in teaching hospitals affiliated with the Ministry of Health and Medical Education (Tehran). Journal of Zanjan University of Medical Sciences. 2004; 4(17): 51-60. [Persian]

5- Azizi A, Abasi MR, Abdoli GH. The prevalence of Hypertension and its Association with Age, Sex and BMI in a Population Being Educated Using Community-Based Medicine in Kermanshah:2003. Iranian Journal of Endocrinology and Metabolism. 2008; 10(4): 323-29. [Persian]

6- Mahmoodi- Rad Gh, Mahmoodi- Rad Z. Knowledge of hypertensive patients about level of their blood pressure. Journal of Birjand University of Medical Sciences. 2006; 13(1): 42-48. [Persian]

7- Javadi HR. Evaluation of awareness, treatment and drug consumption in hypertensives. J Qazvin Univ Med Sci. 2000; 3(4): 59-64. [Persian]

8- Pakpour Hajiagha A, Mohammadi Zeidi I, Mohammadi Zeidi B. The impact of health education based on Theory of Planned Behavior on the prevention of AIDS among adolescents. Iran J Nurs. 2012; 25(78): 1-13. [Persian]

9- Ahmadi Tabatabaei SV, Taghdisi MH, Nakheei N, Balali F. Effect of educational intervention based on the Theory of Planned Behaviour on the physical activities of Kerman Health Centers staff (2008). J Babol Univ Med Sci. 2010; 12(2): 62-9. [Persian]

10- Jadgal KM, Zareban I, Rakhshani F, Shahrakipour M, Sepehrvand B, Alizadeh Sivaki H. The effect of health education according to the theory of planned behavior on malaria preventive behavior in rural men of Chabahar. Journal of Research & Health. 2012; 2(2): 236-245. [Persian]

11- Karimy M, Niknami SH, Heidarnia AR, Hajizadeh E. Psychometric properties of a theory of planned behavior questionnaire for tobacco use in male adolescents. J Sabzevar Univ Med Sci. 2012; 19(2): 190-97. [Persian]

12- Hatefnia E, Niknami SH, Mahmudi M, Lamyian M. The effects of “Theory of Planned Behavior” based education on the promotion of mammography performance in employed women. J Birjand Univ Med Sci. 2010; 17(1): 50-8. [Persian]

13- Barati M, Allahvardipur H, Moini B, Farhadinasab A, Mahjub H. Evaluation of Theory of Planned Behavior-Based Education in Prevention of MDMA (ecstasy) use among University Students. Medical Journal of Tabriz University of Medical Science & Health Service. 2010; 33(3): 20-29. [Persian]

14- Ebrahimipour H, Jalambadany Z, Peyman N, Ismaili H, Vafaii Najjar A. Effect of sex education, based on the theory of planned behavior, on the sexual function of the woman attendingMashhad health centers. J Birjand Univ Med Sci. 2013; 20(1): 58-67. [Persian]

15- Fowler BA, Rodney M, Roberts S, Broadus L. Collaborative breast health intervention for African American women of lower socioeconomic status. Oncol Nurs Forum. 2005; 32(6): 1207-16.

16- Mehri A, Mazloomi Mahmoud Abad SS, Morovati Sharif Abad MA. The effect of an educational program based on the Theory of Planned Behavior on helmet use among employed motorcyclists. Payesh Health Monit. 2012; 11(1): 13-20. [Persian]

17- Zhang J, Shi L, Chen D, Wang J, Wang Y. using the theory of planned behavior to examine effectiveness of an educational intervention on infant feeding in China. Prev Med. 2009; 49(6): 529-34.

18- Sharifirad GR, Baghiani Moghadam MH, Fathiyan F, Rezaeian M. The effect of health education using behavior intention model on of cesarean in Khominy-shahr, Iran. Iran J Nurs Midwifery Res. 2009;14(3): 105-10.

19- Caron F, Godin G, Otis J, Lambert LD. Evaluation of a theoretically based AIDS/STD peer education program on postponing sexual intercourse and on condom use among adolescents attending high schools. Health Educ Res. 2004; 19(2): 185-197.

20- Ahmadi Tabatabaei SV, Taghdisi MH, Nakheei N, Balali F. Effect of educational intervention based on the theory of planned behaviour on the physical activities of Kerman health centers staff (2008). J Babol Univ Med Sci. 2010; 12(2): 62-9. [Persian]

21- Parrott MW, Tennant L, Olejnik S, Poudevigne M. Theory of planned behavior implication for an email-based physical activity intervention. Psychol Sport Exerc; 2008; 9(4): 511-26.

22- Regar B, Cooper L, Booth-Butterfield S, Smith H, Bauman A, Wootan M, et al. Wheeling walks: a community campaign using paid media to encourage walking among sedentary older adults. Prev Med. 2002; 35(3): 285-92.

23- Aghamolaei T, Tavafian SS, Madani A. Prediction of helmet use among Iranian motorcycle drivers: an application of the health belief model and the theory of planned behavior. Traffic Inj Prev. 2011; 12(3): 239-43.

[1] دانشجوي كارشناسي ارشد آموزش بهداشت، دانشكده بهداشت، دانشگاه علوم پزشكي بیرجند، بیرجند، ايران

[2] نويسنده مسؤول؛ مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثّر بر سلامت، دانشیار، گروه بهداشت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشكي بیرجند، بیرجند، ايران

آدرس: بیرجند -خيابان آیت ا... غفاری- دانشگاه علوم پزشکی بیرجند- دانشكده بهداشت

تلفن: 32440177 و 32395440 – 056 نمابر: 32381132 - 056 پست الكترونيكي: miri_moh2516@yahoo.com

[3] مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، استاديار، گروه بهداشت، دانشگاه علوم پزشكي بيرجند، بیرجند، ايران

[5] MS.c Student in Health Education, Faculty of Health, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran

[6] Corresponding author; Social Determinants of Health Research Center, Associate Professor, Department of Health, Faculty of Health, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran; miri_moh2516@yahoo.com

[7] Social Determinants of Health Research Center, Asistant Professor, Department of Health, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran

مقاله اصیل پژوهشی

برنامه آموزشي مبتني بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده و تأثیر آن بر سازه‌های تئوری در بيماران مبتلا به پرفشاري خون

Effect of curriculum based on theory of planned behavior, on components of theory in patients with hypertension