دوره 26، شماره 1 - ( بهار 1398 )
جلد 26 شماره 1 صفحات 73-64 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Moodi M, Miri M R, Sharifzadeh G, Miri M, Norozi E, Es-haghi S. Predictors of breast self-examination behavior in housewives based on trans-theoretical model. J Birjand Univ Med Sci. 2019; 26 (1) :64-73
URL: http://journal.bums.ac.ir/article-1-2501-fa.html
URL: http://journal.bums.ac.ir/article-1-2501-fa.html
مودی میترا، میری محمدرضا، شریف زاده غلامرضا، میری مریم، نوروزی انسیه، اسحقی سودابه. پیش‌گویی‌کننده‌های رفتار خودآزمایی پستان در زنان خانه‌دار، بر اساس مدل فرانظری. مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي بيرجند 1398; 26 (1) :73-64
میترا مودی* 
1، محمدرضا میری2 ، غلامرضا شریف زاده2 ، مریم میری3 ، انسیه نوروزی2 ، سودابه اسحقی4
1، محمدرضا میری2 ، غلامرضا شریف زاده2 ، مریم میری3 ، انسیه نوروزی2 ، سودابه اسحقی4
1- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران ، mitra_m2561@yahoo.com
2- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
3- گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
4- پزشک عمومی، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
2- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
3- گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
4- پزشک عمومی، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
متن کامل [PDF 320 kb]
(1186 دریافت)
| چکیده (HTML) (7512 مشاهده)
منابع:
1- Chisti MA, Alfadley AA, Banka N, Ezzat A. Cutaneous Metastasis from Breast Carcinoma: a brief report of a rare variant and proposed morphological classification. Gulf J Oncolog. 2013; 1(14): 90-4.
2- Moodi M, Norozi E, Rezaeian M, Mostafavi F, Sharifirad Gh. Comparing the effectiveness of three educational interventions based on health belief model on mammography screening behaviors in women above 40 years in Isfahan, Iran. J Health Syst Res. 2013; 9(4): 385-94. [Persian]
3- Bakhtariagdam F, Nourizadeh R, Sahebi L. The Role of Health Belief Model in Promotion of Beliefs and Behaviors of Breast Cancer Screening in Women Referring to Health Care Centers of Tabriz in 2010. Med J Tabriz Univ Med Sci. 2012; 33(6): 25-31. [Persian]
4- Gençtürk N. The status of knowledge and practice of early diagnosis methods for breast cancer by women healthcare professionals. J Breast Health. 2013; 9(1): 5-9.
5- Sarfo LA, Awuah-Peasah D, Acheampong E, Asamoah F. Knowledge, attitude, and practice of self-breast examination among female university students at Presbyterian University College, Ghana. Am J Res Commun. 2013; 1(11): 395-404.
6- Tavafian SS, Hasani L, Aghamolaei T, Zare S, Gregory D. Prediction of breast self-examination in a sample of Iranian women: an application of the Health Belief Model. BMC Womens Health. 2009; 9: 37.
7- Anwar SL, Tampubolon G, Van Hemelrijck M, Hutajulu SH, Watkins J, Wulaningsih W; PILAR Research Network. Determinants of cancer screening awareness and participation among Indonesian women. BMC Cancer. 2018; 18(1): 208.
8- Gonzales A, Alzaatreh M, Mari M, Saleh AM, Alloubani A. Beliefs and Behavior of Saudi Women in the University of Tabuk Toward Breast Self-Examination Practice. Asian Pac J Cancer Prev. 2018; 19(1): 121-6.
9- Badakhsh M, Balouchi A, Taheri T, Bouya S, Ahmadidarehsima S, Aminifard MN. Attitude and Practice Regarding Breast Cancer Early Detection among Iranian Women: A Systematic Review. Asian Pac J Cancer Prev. 2018; 19(1): 9-16.
10- Pilevarzadeh M, Ahmadidarrehsima S, Salari S. Women’s Perception of Barriers to Breast Self-examination (BSE). Prensa Med Argent. 2018; 104: 5.
11- Early J, Armstrong SN, Burke S, Thompson DL. US female college students' breast health knowledge, attitudes, and determinants of screening practices: new implications for health education. J Am Coll Health. 2011; 59(7): 640-7.
12- Menezes MC, Mingoti SA, Cardoso CS, Mendonça Rde D, Lopes AC. Intervention based on Transtheoretical Model promotes anthropometric and nutritional improvements—A randomized controlled trial. Eat Behav. 2015; 17: 37-44.
13- Glanz K, Rimer B, Viswanath K. Health behavior: Theory, research, and practice. San Francisco: Jossey‑Bass Inc Pub; 2015.
14- Saffari MS, Hojaeezade H, Ghofrani Pour F, Heydarnia A, Pakpor Hajiagha A. Heories, models and methods of health education and health promotion. 1st ed. Tehran: Asare Sobhan Publication; 2009. [Persian]
15- Mostafavi F, Ghofranipour F, Feizi A, Pirzadeh A. Improving physical activity and metabolic syndrome indicators in women: a transtheoretical model-based intervention. Int J Prev Med. 2015; 6: 28.
16- Fernandez AC, Amoyal NR, Paiva AL, Prochaska JO. Motivation for HPV Vaccination Among Young Adult Men: Validation of TTM Decisional Balance and Self-Efficacy Constructs. Am J Health Promot. 2016; 30(3): 163-71.
17- Araban M, Tavafian SS, Zarandi SM, Hidarnia AR, Burri A, Montazeri A. A behavioral strategy to minimize air pollution exposure in pregnant women: a randomized controlled trial. Environ Health Prev Med. 2017; 22: 26.
18- Whitehead D, Wang Y, Wang J, Zhang J, Sun Z, Xie C. Health promotion and health education practice: nurses’ perceptions. J Adv Nurs. 2008; 61(2): 181-7.
19- Pirasteh A, Khajavi Shojaie K, Kholdi N, Davati A. Stages of change and predicting of self efficacy construct in breast self examination behavior among women attending at Tehran Health Centers, Iran, 2011. Iran J Obstet Gynecol Infertil. 2013; 16(70): 16-23.
20- Vahedian Shahroodi M, Pourhaje F, Esmaily H, Pourhaje F. The relationship between breast self-examination and stages of change model in health volunteers. Journal of Research and Health. 2015; 5(1): 13-20.
21- Al-Naggar RA, Al-Naggar DH, Bobryshev YV, Chen R, Assabri A. Practice and barriers toward breast self-examination among young Malaysian women. Asian Pac J Cancer Prev. 2011; 12(5): 1173-8.
22- Birhane N, Mamo A, Girma E, Asfaw S. Predictors of breast self-examination among female teachers in Ethiopia using health belief model. Arch Public Health. 2015; 73(1): 39.
23- Didarloo A, Nabilou B, Khalkhali HR. Psychosocial predictors of breast self-examination behavior among female students: an application of the health belief model using logistic regression. BMC Public Health. 2017; 17(1): 861.
24- Masoudiyekta L, Dashtbozorgi B, Gheibizadeh M, Saki Malehi A, Moradi M. Applying the Health Belief Model in Predicting Breast Cancer Screening Behavior of Women. Jundishapur J Chronic Dis Care. 2015; 4(4): e30234.
25- Bahrami M, Taymoori P, Bahrami A, Farazi E, Farhadifar F. The Prevalence of breast and Cervical Cancer screening and related factors in woman who refereeing to health center of Sanandaj city in 2014. Zanko J Med Sci. 2015; 16(50): 1-12. [Persian]
تلفن: 989157211385+پست الکترونیکی: mmiri1062@gmail.com
متن کامل: (1028 مشاهده)
Abstract Original Article
Maryam Miri[2], Ensiyeh Norozi1, Soodabeh Es-haghi[3]
Background and Aim: Breast cancer is the second leading cause of death from cancer among women. Monthly breast Self-Examination is an important screening strategy for early detection of breast cancer, but few women do this. The purpose of this study was to determine predictors of breast self-examination behavior in housewives based on the trans-theoretical model.
Materials and Methods: This descriptive-analytic study was incorporated 450 housewives aged between 20 to 40 years old referring to health centers in Birjand. Sampling was through the Stratified Sampling method. Data collection was carried out through a researcher-made questionnaire including demographic information and dimensions of the meta-theory model and knowledge questions whose validity and reliability were confirmed. The data were analyzed by SPSS 19 software and analyzed by multivariate logistic regression and Pearson correlation coefficient test.
Results: Mean age of the housewives was 30.75±5.24 years. As regarding the stages of transition in breast self-examination (BSE) behavior, 32.9% were in the pre-contemplation stage, 19.6% in contemplation, 23.3% in preparedness, 18.2% in action, and 6% in maintenance stages. Regression analysis showed that self-efficacy, knowledge, and education level were predictors of BSE.
Conclusion: The findings of the study showed that self-efficacy and knowledge were predictors of BSE. Therefore, BSE behavior can be reinforced via educational programs that aim at increasing awareness and self-efficacy among women.
Key Words: Transtheoretical Model; Breast Cancer; Breast Self-Examination; Predictor
Received: May 27, 2018 Accepted: February 4, 2019
Citation Moodi M, Miri MR, Sharifzadeh Gh, Miri M, Norozi E, Es-haghi S. [Predictors of breast self-examination behavior in housewives based on trans-theoretical model]. J Birjand Univ Med Sci. 2019; 26(1):64-73. [Persian]
پیش‌گویی‌کننده‌های رفتار خودآزمایی پستان در
میترا مودی[4]، محمدرضا میری1، غلامرضا شریف زاده1، مریم میری[5]،
انسیه نوروزی1، سودابه اسحقی[6]
چکیده
زمینه و هدف: سرطان پستان، دومین علت عمده مرگ ناشی از سرطان در بین زنان است. خودآزمایی ماهیانه پستان، یک رفتار غربالگری مهم برای تشخیص زودرس سرطان پستان می‌باشد؛ اما تعداد کمی از زنان این رفتار را انجام می‌دهند. هدف از انجام این مطالعه، تعیین پیش‌گویی‌کننده‌های رفتار خودآزمایی پستان در زنان خانه‌دار بر اساس مدل فرانظری بود.
روش تحقیق: این مطالعه توصیفی- تحلیلی، بر روی 450 نفر از زنان خانه‌دار 40-20 سال مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی شهر بیرجند انجام شد. نمونه‌گیری به‌صورت طبقه‌ای انجام گردید. جمع‌آوری داده‌ها از طریق پرسشنامه محقق‌ساخته شامل اطلاعات دموگرافیک و ابعاد مدل فرانظری و سؤالات آگاهی که روایی و پایایی آن تأیید شد، صورت گرفت. داده‌ها پس از جمع‌آوری در نرم‌افزار SPSS (ویرایش 19) وارد و توسط آزمون‌های آماری رگرسیون لجستیک چندحالتی و ضریب همبستگی پیرسون، تجزیه و تحلیل شد.
یافته‌ها: میانگین سنّی زنان 24/5±75/30 سال بود. بر اساس مراحل تغییر انجام رفتار خودآزمایی پستان، 9/32 درصد زنان مورد مطالعه در مرحله پیش‌تفکر، 6/19درصد در مرحله تفکر، 3/3درصد در مرحله آمادگی، 2/18 درصد در مرحله عمل و 6 درصد در مرحله نگهداری بودند. آنالیز رگرسیون نشان داد که خودکارآمدی، آگاهی و سطح تحصیلات، پیش‌بینی‌کننده انجام خودآزمایی پستان بودند.
نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌ها آگاهی و خودکارآمدی، پیش‌بینی‌کننده‌های انجام خودآزمایی پستان هستند؛ بنابراین می‌توان با انجام مداخلات آموزشی با هدف افزایش آگاهی، افزایش خودکارآمدی و مهارت‌ورزی، میزان انجام خودآزمایی پستان را افزایش داد.
واژه‌های کلیدی: مدل فرانظری؛ سرطان پستان؛ خودآزمایی پستان؛ پیشگوییکننده
مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. 1398؛ 26 (1): 64-73.
دریافت: 06/03/1397 پذیرش: 15/11/1397
Predictors of breast self-examination behavior in housewives based on trans-theoretical model
Mitra Moodi[1], Mohammad Reza Miri1, Gholamreza Sharifzadeh1,Maryam Miri[2], Ensiyeh Norozi1, Soodabeh Es-haghi[3]
Background and Aim: Breast cancer is the second leading cause of death from cancer among women. Monthly breast Self-Examination is an important screening strategy for early detection of breast cancer, but few women do this. The purpose of this study was to determine predictors of breast self-examination behavior in housewives based on the trans-theoretical model.
Materials and Methods: This descriptive-analytic study was incorporated 450 housewives aged between 20 to 40 years old referring to health centers in Birjand. Sampling was through the Stratified Sampling method. Data collection was carried out through a researcher-made questionnaire including demographic information and dimensions of the meta-theory model and knowledge questions whose validity and reliability were confirmed. The data were analyzed by SPSS 19 software and analyzed by multivariate logistic regression and Pearson correlation coefficient test.
Results: Mean age of the housewives was 30.75±5.24 years. As regarding the stages of transition in breast self-examination (BSE) behavior, 32.9% were in the pre-contemplation stage, 19.6% in contemplation, 23.3% in preparedness, 18.2% in action, and 6% in maintenance stages. Regression analysis showed that self-efficacy, knowledge, and education level were predictors of BSE.
Conclusion: The findings of the study showed that self-efficacy and knowledge were predictors of BSE. Therefore, BSE behavior can be reinforced via educational programs that aim at increasing awareness and self-efficacy among women.
Key Words: Transtheoretical Model; Breast Cancer; Breast Self-Examination; Predictor
Received: May 27, 2018 Accepted: February 4, 2019
Citation Moodi M, Miri MR, Sharifzadeh Gh, Miri M, Norozi E, Es-haghi S. [Predictors of breast self-examination behavior in housewives based on trans-theoretical model]. J Birjand Univ Med Sci. 2019; 26(1):64-73. [Persian]
مقاله اصیل پژوهشی
پیش‌گویی‌کننده‌های رفتار خودآزمایی پستان در
زنان خانه‌دار، بر اساس مدل فرانظری
میترا مودی[4]، محمدرضا میری1، غلامرضا شریف زاده1، مریم میری[5]،انسیه نوروزی1، سودابه اسحقی[6]
چکیده
زمینه و هدف: سرطان پستان، دومین علت عمده مرگ ناشی از سرطان در بین زنان است. خودآزمایی ماهیانه پستان، یک رفتار غربالگری مهم برای تشخیص زودرس سرطان پستان می‌باشد؛ اما تعداد کمی از زنان این رفتار را انجام می‌دهند. هدف از انجام این مطالعه، تعیین پیش‌گویی‌کننده‌های رفتار خودآزمایی پستان در زنان خانه‌دار بر اساس مدل فرانظری بود.
روش تحقیق: این مطالعه توصیفی- تحلیلی، بر روی 450 نفر از زنان خانه‌دار 40-20 سال مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی شهر بیرجند انجام شد. نمونه‌گیری به‌صورت طبقه‌ای انجام گردید. جمع‌آوری داده‌ها از طریق پرسشنامه محقق‌ساخته شامل اطلاعات دموگرافیک و ابعاد مدل فرانظری و سؤالات آگاهی که روایی و پایایی آن تأیید شد، صورت گرفت. داده‌ها پس از جمع‌آوری در نرم‌افزار SPSS (ویرایش 19) وارد و توسط آزمون‌های آماری رگرسیون لجستیک چندحالتی و ضریب همبستگی پیرسون، تجزیه و تحلیل شد.
یافته‌ها: میانگین سنّی زنان 24/5±75/30 سال بود. بر اساس مراحل تغییر انجام رفتار خودآزمایی پستان، 9/32 درصد زنان مورد مطالعه در مرحله پیش‌تفکر، 6/19درصد در مرحله تفکر، 3/3درصد در مرحله آمادگی، 2/18 درصد در مرحله عمل و 6 درصد در مرحله نگهداری بودند. آنالیز رگرسیون نشان داد که خودکارآمدی، آگاهی و سطح تحصیلات، پیش‌بینی‌کننده انجام خودآزمایی پستان بودند.
نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌ها آگاهی و خودکارآمدی، پیش‌بینی‌کننده‌های انجام خودآزمایی پستان هستند؛ بنابراین می‌توان با انجام مداخلات آموزشی با هدف افزایش آگاهی، افزایش خودکارآمدی و مهارت‌ورزی، میزان انجام خودآزمایی پستان را افزایش داد.
واژه‌های کلیدی: مدل فرانظری؛ سرطان پستان؛ خودآزمایی پستان؛ پیشگوییکننده
مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. 1398؛ 26 (1): 64-73.
دریافت: 06/03/1397 پذیرش: 15/11/1397
مقدمه
سرطان پستان، دومین سرطان شایع در بین زنان است (1). سن بروز این نوع سرطان در ایران حدود یک دهه پایین‌تر از کشورهای پیشرفته است و بیش از 30درصد بیماران، دارای سن زیر 40 سال هستند (2). بر خلاف آنکه حدود 80درصد موارد این بیماری در کشورهای غربی در مرحله یک، شناسایی و درمان می‌شوند، در ایران 65درصد این بیماران در مرحله 2 یا 3 شناسایی می‌شوند و همین امر درمان قطعی این بیماران را با مشکل مواجه می‌کند (3).
تشخیص زودهنگام سرطان پستان با استفاده از رفتارهای غربالگری شامل: خودآزمایی پستان، معاینه بالینی و ماموگرافی نقش اساسی در درمان آسان‌تر و افزایش بقای بیماران سرطانی دارد (4). انجام منظم و صحیح خودآزمایی پستان یک روش ساده، اقتصادی، آسان و بی‌ضرر است که می‌تواند بدون تجهیزات در حالتی که از حریم خصوصی زن محافظت می‌کند، به‌راحتی در خانه انجام شود و در کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان پستان نقش مهمی دارد (5).
اگر چه خودآزمایی پستان تنها روش پیشگیری قابل انجام برای زنانی است که دسترسی کافی به مراقبت‌های بهداشتی- درمانی ندارند، ولی تنها تعداد محدودی از زنان به انجام این کار مبادرت می‌کنند و برخی زنان هم نمی‌دانند که چگونه باید خودآزمایی پستان را انجام دهند (6). در مطالعه بر روی 5397 زن در اندونزی، تنها 12 درصد از زنان خودآزمایی پستان را انجام می‌دادند (7). در مطالعه بر روی 400 نفر از زنان در عربستان تنها 8/7درصد خودآزمایی پستان را انجام می‌دادند (8). نتایج مطالعات مختلف بر روی زنان ایرانی نیز گستره 6/2 تا 7/84 درصدی از انجام خودآزمایی پستان را گزارش کرده‌اند (9).
عوامل مختلفی ممکن است در انجام یا عدم انجام خودآزمایی پستان مؤثر باشد. به نظر می‌رسد در ایران به‌علت تأثیر عوامل مختلف اجتماعی و فرهنگی و نبود برنامه جامع و منظم برای آموزش این رویکرد به زنان، این عمل به اندازه کافی انجام نمی‌شود (10).
یکی از فاکتورهای مهم در افزایش آگاهی و رفتارهای غربالگری سرطان پستان، آموزش می‌باشد (11). از آنجا که رفتار پدیده پیچیده‌ای است و تحت تأثیر عوامل مختلف قرار دارد، بهتر است در بررسی یک رفتار از تئوری‌ها و مد‌ل‌های آموزش بهداشت استفاده شود؛ زیرا تئوری‌ها باعث شناخت جنبه‌های مختلف مؤثّر بر رفتار بهداشتی می‌گردد. یکی از این مدل‌ها، مدل فرانظری است. مطالعات مختلف نشان داده که این مدل برای ایجاد تغییر رفتار مناسب است؛ به خصوص که می‌توان مداخلات را بر اساس مراحل تغییر هماهنگ نمود (12). یکی از الگوهای آموزش بهداشت که می‌تواند در سطح فردی برای تغییر رفتار به کار رود، الگوی فرانظریه‌ای پروچسکا (TTM)[7] است که از زمان معرفی آن تاکنون برای طیف وسیعی از رفتارهای سلامتی استفاده شده است. مهمترین سازه‌های این مدل شامل: مراحل تغییر[8]، فرآیندهای تغییر[9]، تعادل تصمیم‌گیری[10]، و خودکارآمدی[11] است (13).
سازه مراحل تغییر بیان می‌دارد که تغییر در طی پنج مرحله رخ می‌دهد. این مراحل به‌ترتیب شامل: پیش‌تفکر[12]، تفکر[13]، آمادگی[14]، عمل[15] و نگهداری[16] می‌باشند (13). اولین مرحله از این سازه، مرحله پیش‌تفکر است که شخص به فکر تغییر در آینده قابل پیش‌بینی نیست و معمولاً 6 ماه آینده را شامل می‌شود. مرحله دوم مرحله «تفکر» هنگامی رخ می‌دهد که شخص به فکر تغییر در آینده قابل پیش‌بینی می‌افتد اما نه به طور فوری، و معمولاً بین 1 تا 6 ماه طول می‌کشد. مرحله سوم «آمادگی» زمانی رخ می‌دهد که شخص به برنامه‌ریزی برای تغییر در آینده نزدیک، می‌پردازد و معمولاً ماه آینده را در بر می‌گیرد. مرحله چهارم مرحله «عمل» است که در آن شخص اقدام به تغییر معنی‌دار در عرض 6 ماه گذشته می‌نماید. مرحله پنجم «نگهداری» می‌باشد که در آن شخص به حفظ رفتار برای دوره‌ای از زمان می‌پردازد و معمولاً 6 ماه یا بیشتر را شامل می‌گردد (14).
دومین سازه مدل شامل «فرآیندهای تغییر» است که دربرگیرنده فعالیت‌ها و استراتژی‌هایی است که به افراد کمک می‌کند تا در مراحل تغییر قرار گیرند که به فرآیندهای شناختی و رفتاری طبقه‌بندی می‌شود (15). سازه دیگر این مدل، سازه «تعادل» در تصمیم‌گیری است که تمرکز آن بر اهمیت جوانب مثبت (مزایا) و منفی (معایب) فرد در مورد تغییر رفتار است (16). «خودکارآمدی»، سازه دیگر این مدل عبارت است از حالتی که فرد در خود احساس شایستگی برای انجام‌دادن کاری با اطمینان به توانایی خود برای انجام عملی دارد (17).
با توجه به مدل مراحل تغییر که تغییر رفتار را فرآیندی مرحله‌ای در نظر می‌گیرد، به‌منظور تغییر رفتار افراد به سمت رفتارهای بهداشتی، نیازمند مداخلات متناسب با مرحله آمادگی افراد و کمک به آنها برای گذر از مراحل مختلف می‌باشد. با توجه به اینکه این مدل در اجرای رفتار خودآزمایی پستان در ایران بسیار اندک استفاده شده است، مطالعه حاضر با هدف تعیین میزان آگاهی و مراحل تغییر رفتار خودآزمایی پستان و عوامل مرتبط با آن در زنان خانه‌دار مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی- درمانی شهر بیرجند در سال 1395، طراحی و انجام شد.
روش تحقیق
این مطالعه توصیفی- تحلیلی، بر روی 450 نفر از زنان خانه‌دار مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی شهر بیرجند در سال 1395 انجام شد. حجم نمونه بر اساس فرمول برآورد نسبت با 29/0=P، 05/0=d و ضریب اصلاح 5/1، 470 نفر برآورد گردید. نمونه‌گیری به‌روش طبقه‌ای[17] صورت گرفت. بدین منظور، ابتدا شهر بیرجند بر اساس وضعیت جغرافیایی به نحوی که با وضعیت اجتماعی- اقتصادی مرتبط باشد، تقسیم‌بندی گردید؛ سپس به‌روش نمونه‌گیری تصادفی، از پایگاه‌های بهداشتی تحت پوشش هر منطقه دو پایگاه انتخاب شد و در هر پایگاه بهداشتی، لیست زنان خانه‌دار واجد شرایط استخراج و متناسب با جمعیت زنان هر پایگاه، افراد گزینش شدند.
معیارهای ورود به مطالعه شامل: زنان خانه‌دار 40-20 سال مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی بدون سابقه سرطان پستان بود. ابزار پژوهش پرسشنامه‌ای محقق‌ساخته شامل سؤالات دموگرافیک و ابعاد مدل فرانظری (مراحل تغییر، فرایندهای تغییر، توازن تصمیم گیری و خودکارآمدی) بود. در بین متغیرهای دموگرافیک، متغیر ارزیابی از وضعیت درآمد به این صورت دسته‌بندی شد که درآمد بالاتر از 3 میلیون تومان به‌عنوان «وضعیت خوب»، درآمد بین 5/1 تا 3 میلیون تومان به‌عنوان «وضعیت متوسط» و درآمد کمتر از 5/1میلیون تومان به‌عنوان «وضعیت ضعیف» طبقه‌بندی شد.
روایی محتوا و صوری پرسشنامه با استفاده از پانل خبرگان تأیید شد؛ بدین ترتیب که در ابتدا با مطالعه مقالات مشابه، پرسشنامه تنظیم شد و برای بررسی و اصلاح در اختیار 10 نفر از متخصصین و صاحب‌نظران آموزش بهداشت (3نفر)، اپیدمیولوژیست (2نفر)، پزشکی اجتماعی (1نفر)، پزشک عمومی (1نفر)، پرستاری (2نفر) و فیزیولوژیست (1نفر) قرار گرفت. شاخص روایی محتوا (CVI)[18]، سه معیار سادگی و روان‌بودن، مربوط یا اختصاصی بودن و وضوح یا شفاف بودن را در مقیاس لیکرت (کاملاً مربوط است (با نمره4)، مربوط است (با نمره 3)، نسبتاً مربوط است (با نمره 2) و مربوط نیست (با نمره1) محاسبه می‌کند. شاخص روایی محتوا به‌صورت تعداد متخصصین موافق برای عبارت، با رتبه 3 و 4 تقسیم بر تعداد کل متخصصان محاسبه شد. در صورتی که نمره CVI بالاتر از 79/0 بود، مناسب تشخیص داده شد که در این مطالعه شاخص CVI، 96/0 بود. همچنین برای محاسبه روایی محتوا، شاخص [19]CVR(از معیار ضروری‌بودن با عبارات: ضروری است، مفید است ولی ضروری نیست و ضرورتی ندارد) محاسبه شد. CVR به‌صورت تعداد متخصصینی که گزینه ضروری را انتخاب کرده بودند، منهای نصف کل ارزیابی‌ها تقسیم بر نصف کل ارزیابی‌ها محاسبه شد (18) که در این مطالعه شاخص CVR، 9/0 بود. پایایی پرسشنامه نیز در مطالعه حاضر از طریق تعیین همبستگی درونی با روش محاسبه ضریب آلفای کرونباخ[20] مورد بررسی قرار گرفت که آلفای کرونباخ برای سازه توازن تصمیم‌گیری 74/0، سازه فرآیندهای تغییر 89/0 و سازه خودکارآمدی 91/0 به دست آمد.
سؤالات مربوط به مراحل تغییر شامل یک سؤال 5گزینه‌ای بود که وضعیت انجام رفتار خودآزمایی پستان را در 5 مرحله پیش‌تفکر، تفکر، آمادگی، عمل و نگهداری مشخص می‌کرد و پاسخ آن به‌صورت دو گزینه «بلی» و «خیر» با نمرات «یک» و «صفر» بود. سؤالات مربوط به فرآیندهای تغییر دربرگیرنده 18 سؤال در 8 حیطه شامل: فرآیند آگاهی‌افزایی (3 سؤال)، تسکین نمایشی (2 سؤال)، خودارزشیابی مجدد (1سؤال)، خودرهاسازی (3 سؤال)، کنترل محرک (2 سؤال)، ارزیابی مجدد محیط (3 سؤال)، روابط یاری‌رسان (3 سؤال) و مدیریت تقویت (1 سؤال) بود که به‌صورت لیکرت 5گزینه‌ای در یک طیف (هرگز، گاهی و به‌ندرت، بعضی اوقات، بیشتر مواقع و دائماً) با نمره 1 تا 5 گزارش شد که حداقل نمره کسب‌شده «18» و حداکثر «90» بود. سؤالات مربوط به توازن تصمیم‌گیری شامل 14 سؤال در دو حیطه منافع (7 سؤال) و موانع (7 سؤال) بود که به‌صورت لیکرت 5گزینه‌ای (به هیچ وجه، کمی، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) با نمره 1 تا 5 پاسخ داده شد و حداقل نمره کسب‌شده «14» و حداکثر «70» بود. سؤالات مربوط به خودکارآمدی شامل 10 سؤال بود که به‌صورت لیکرت 5گزینه‌ای (اصلاً مطمئن نیستم، تا حدودی مطمئنم، اطمینان متوسط دارم، خیلی مطمئنم و کاملاً مطمئنم) با نمره 1 تا 5 گزارش شد و حداقل نمره کسب‌شده «10» و حداکثر «50» بود. سؤالات مربوط به آگاهی شامل 7 سؤال چندگزینه‌ای بود که به گزینه درست نمره یک و به گزینه‌های غلط نمره صفر تعلق گرفت و دامنه نمرات بین «7-0» بود.
به‌منظور رعایت ملاحظات اخلاقی، ابتدا هدف و ماهیت مطالعه برای افراد توضیح داده شد و فرم رضایت‌نامه شرکت در مطالعه توسط آنان تکمیل گردید. سپس پرسشنامه‌ها به‌صورت خودایفا توسط زنان شرکت‌کننده در طرح در سطح مراکز بهداشتی و درمانی منتخب تکمیل گردید و پس از تکمیل مورد بررسی قرار گرفت. از 470 پرسشنامه توزیع‌شده، تعداد 20 پرسشنامه به‌دلیل ناقص‌بودن از مطالعه حذف گردید و بنابراین تجزیه و تحلیل‌ها بر روی 450 پرسشنامه صورت گرفت.
به‌منظور تجزیه و تحلیل، داده‌ها در نرم‌افزار SPSS (ویرایش 19) وارد گردید. ابتدا شاخص‌های توصیفی شامل: فراوانی، میانگین و انحراف‌معیار گزارش شد؛ سپس به‌منظور بررسی ارتباط سازه‌های مدل فرانظری (مراحل تغییر، توازن تصمیم‌گیری، فرآیندهای تغییر و خودکارآمدی) و آگاهی، از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. در نهایت به‌منظور شناسایی متغیرهای پیشگوییکننده مناسب برای سازه مراحل تغییر، از آزمون رگرسیون لجستیک چندوجهی استفاده گردید. سطح معنی‌داری 5 درصد در نظر گرفته شد. این مقاله برگرفته از طرح تحقیقاتی به کد طرح 95/12 و کد اخلاق Ir.bums.1395.51 است.
یافته‌ها
در این مطالعه 450 نفر از زنان خانه‌دار 40-20 سال مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی شهر بیرجند، مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین سنّی افراد مورد مطالعه 24/5±75/30 سال بود. 7/28 درصد از شرکت‌کنندگان دارای سطح تحصیلات دیپلم و 8/97 درصد از زنان متأهّل بودند. 3/64 درصد از شرکت‌کنندگان، وضعیت درآمد خانوار را متوسط بیان کردند و اکثر افراد (6/85%) سابقه ابتلا به ناراحتی در پستان نداشتند (جدول 1).
بر اساس سازه مراحل تغییر انجام رفتار خودآزمایی پستان نیز اکثر زنان در مرحله پیش‌تفکر (9/32%) قرار داشتند (جدول 2). میانگین نمره سازه توازن تصمیم‌گیری 57/0±33/2، سازه فرآیندهای تغییر 82/0±51/2 و سازه خودکارآمدی 81/0±61/1 بود. بین نمره آگاهی و توازن تصمیم‌گیری، همچنین نمره فرآیند تغییر با خودکارآمدی و توازن تصمیم‌گیری همبستگی مثبت بالا و معنی‌داری وجود داشت (جدول 3). بر اساس نتایج آزمون رگرسیون چندوجهی (چندحالتی)، در مراحل تغییر از مرحله پیش‌تفکر به نگهداری و همچنین مرحله تفکر به نگهداری، متغیرهای خودکارآمدی و آگاهی مؤثّر بودند. (جدول 4).
سرطان پستان، دومین سرطان شایع در بین زنان است (1). سن بروز این نوع سرطان در ایران حدود یک دهه پایین‌تر از کشورهای پیشرفته است و بیش از 30درصد بیماران، دارای سن زیر 40 سال هستند (2). بر خلاف آنکه حدود 80درصد موارد این بیماری در کشورهای غربی در مرحله یک، شناسایی و درمان می‌شوند، در ایران 65درصد این بیماران در مرحله 2 یا 3 شناسایی می‌شوند و همین امر درمان قطعی این بیماران را با مشکل مواجه می‌کند (3).
تشخیص زودهنگام سرطان پستان با استفاده از رفتارهای غربالگری شامل: خودآزمایی پستان، معاینه بالینی و ماموگرافی نقش اساسی در درمان آسان‌تر و افزایش بقای بیماران سرطانی دارد (4). انجام منظم و صحیح خودآزمایی پستان یک روش ساده، اقتصادی، آسان و بی‌ضرر است که می‌تواند بدون تجهیزات در حالتی که از حریم خصوصی زن محافظت می‌کند، به‌راحتی در خانه انجام شود و در کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان پستان نقش مهمی دارد (5).
اگر چه خودآزمایی پستان تنها روش پیشگیری قابل انجام برای زنانی است که دسترسی کافی به مراقبت‌های بهداشتی- درمانی ندارند، ولی تنها تعداد محدودی از زنان به انجام این کار مبادرت می‌کنند و برخی زنان هم نمی‌دانند که چگونه باید خودآزمایی پستان را انجام دهند (6). در مطالعه بر روی 5397 زن در اندونزی، تنها 12 درصد از زنان خودآزمایی پستان را انجام می‌دادند (7). در مطالعه بر روی 400 نفر از زنان در عربستان تنها 8/7درصد خودآزمایی پستان را انجام می‌دادند (8). نتایج مطالعات مختلف بر روی زنان ایرانی نیز گستره 6/2 تا 7/84 درصدی از انجام خودآزمایی پستان را گزارش کرده‌اند (9).
عوامل مختلفی ممکن است در انجام یا عدم انجام خودآزمایی پستان مؤثر باشد. به نظر می‌رسد در ایران به‌علت تأثیر عوامل مختلف اجتماعی و فرهنگی و نبود برنامه جامع و منظم برای آموزش این رویکرد به زنان، این عمل به اندازه کافی انجام نمی‌شود (10).
یکی از فاکتورهای مهم در افزایش آگاهی و رفتارهای غربالگری سرطان پستان، آموزش می‌باشد (11). از آنجا که رفتار پدیده پیچیده‌ای است و تحت تأثیر عوامل مختلف قرار دارد، بهتر است در بررسی یک رفتار از تئوری‌ها و مد‌ل‌های آموزش بهداشت استفاده شود؛ زیرا تئوری‌ها باعث شناخت جنبه‌های مختلف مؤثّر بر رفتار بهداشتی می‌گردد. یکی از این مدل‌ها، مدل فرانظری است. مطالعات مختلف نشان داده که این مدل برای ایجاد تغییر رفتار مناسب است؛ به خصوص که می‌توان مداخلات را بر اساس مراحل تغییر هماهنگ نمود (12). یکی از الگوهای آموزش بهداشت که می‌تواند در سطح فردی برای تغییر رفتار به کار رود، الگوی فرانظریه‌ای پروچسکا (TTM)[7] است که از زمان معرفی آن تاکنون برای طیف وسیعی از رفتارهای سلامتی استفاده شده است. مهمترین سازه‌های این مدل شامل: مراحل تغییر[8]، فرآیندهای تغییر[9]، تعادل تصمیم‌گیری[10]، و خودکارآمدی[11] است (13).
سازه مراحل تغییر بیان می‌دارد که تغییر در طی پنج مرحله رخ می‌دهد. این مراحل به‌ترتیب شامل: پیش‌تفکر[12]، تفکر[13]، آمادگی[14]، عمل[15] و نگهداری[16] می‌باشند (13). اولین مرحله از این سازه، مرحله پیش‌تفکر است که شخص به فکر تغییر در آینده قابل پیش‌بینی نیست و معمولاً 6 ماه آینده را شامل می‌شود. مرحله دوم مرحله «تفکر» هنگامی رخ می‌دهد که شخص به فکر تغییر در آینده قابل پیش‌بینی می‌افتد اما نه به طور فوری، و معمولاً بین 1 تا 6 ماه طول می‌کشد. مرحله سوم «آمادگی» زمانی رخ می‌دهد که شخص به برنامه‌ریزی برای تغییر در آینده نزدیک، می‌پردازد و معمولاً ماه آینده را در بر می‌گیرد. مرحله چهارم مرحله «عمل» است که در آن شخص اقدام به تغییر معنی‌دار در عرض 6 ماه گذشته می‌نماید. مرحله پنجم «نگهداری» می‌باشد که در آن شخص به حفظ رفتار برای دوره‌ای از زمان می‌پردازد و معمولاً 6 ماه یا بیشتر را شامل می‌گردد (14).
دومین سازه مدل شامل «فرآیندهای تغییر» است که دربرگیرنده فعالیت‌ها و استراتژی‌هایی است که به افراد کمک می‌کند تا در مراحل تغییر قرار گیرند که به فرآیندهای شناختی و رفتاری طبقه‌بندی می‌شود (15). سازه دیگر این مدل، سازه «تعادل» در تصمیم‌گیری است که تمرکز آن بر اهمیت جوانب مثبت (مزایا) و منفی (معایب) فرد در مورد تغییر رفتار است (16). «خودکارآمدی»، سازه دیگر این مدل عبارت است از حالتی که فرد در خود احساس شایستگی برای انجام‌دادن کاری با اطمینان به توانایی خود برای انجام عملی دارد (17).
با توجه به مدل مراحل تغییر که تغییر رفتار را فرآیندی مرحله‌ای در نظر می‌گیرد، به‌منظور تغییر رفتار افراد به سمت رفتارهای بهداشتی، نیازمند مداخلات متناسب با مرحله آمادگی افراد و کمک به آنها برای گذر از مراحل مختلف می‌باشد. با توجه به اینکه این مدل در اجرای رفتار خودآزمایی پستان در ایران بسیار اندک استفاده شده است، مطالعه حاضر با هدف تعیین میزان آگاهی و مراحل تغییر رفتار خودآزمایی پستان و عوامل مرتبط با آن در زنان خانه‌دار مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی- درمانی شهر بیرجند در سال 1395، طراحی و انجام شد.
روش تحقیق
این مطالعه توصیفی- تحلیلی، بر روی 450 نفر از زنان خانه‌دار مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی شهر بیرجند در سال 1395 انجام شد. حجم نمونه بر اساس فرمول برآورد نسبت با 29/0=P، 05/0=d و ضریب اصلاح 5/1، 470 نفر برآورد گردید. نمونه‌گیری به‌روش طبقه‌ای[17] صورت گرفت. بدین منظور، ابتدا شهر بیرجند بر اساس وضعیت جغرافیایی به نحوی که با وضعیت اجتماعی- اقتصادی مرتبط باشد، تقسیم‌بندی گردید؛ سپس به‌روش نمونه‌گیری تصادفی، از پایگاه‌های بهداشتی تحت پوشش هر منطقه دو پایگاه انتخاب شد و در هر پایگاه بهداشتی، لیست زنان خانه‌دار واجد شرایط استخراج و متناسب با جمعیت زنان هر پایگاه، افراد گزینش شدند.
معیارهای ورود به مطالعه شامل: زنان خانه‌دار 40-20 سال مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی بدون سابقه سرطان پستان بود. ابزار پژوهش پرسشنامه‌ای محقق‌ساخته شامل سؤالات دموگرافیک و ابعاد مدل فرانظری (مراحل تغییر، فرایندهای تغییر، توازن تصمیم گیری و خودکارآمدی) بود. در بین متغیرهای دموگرافیک، متغیر ارزیابی از وضعیت درآمد به این صورت دسته‌بندی شد که درآمد بالاتر از 3 میلیون تومان به‌عنوان «وضعیت خوب»، درآمد بین 5/1 تا 3 میلیون تومان به‌عنوان «وضعیت متوسط» و درآمد کمتر از 5/1میلیون تومان به‌عنوان «وضعیت ضعیف» طبقه‌بندی شد.
روایی محتوا و صوری پرسشنامه با استفاده از پانل خبرگان تأیید شد؛ بدین ترتیب که در ابتدا با مطالعه مقالات مشابه، پرسشنامه تنظیم شد و برای بررسی و اصلاح در اختیار 10 نفر از متخصصین و صاحب‌نظران آموزش بهداشت (3نفر)، اپیدمیولوژیست (2نفر)، پزشکی اجتماعی (1نفر)، پزشک عمومی (1نفر)، پرستاری (2نفر) و فیزیولوژیست (1نفر) قرار گرفت. شاخص روایی محتوا (CVI)[18]، سه معیار سادگی و روان‌بودن، مربوط یا اختصاصی بودن و وضوح یا شفاف بودن را در مقیاس لیکرت (کاملاً مربوط است (با نمره4)، مربوط است (با نمره 3)، نسبتاً مربوط است (با نمره 2) و مربوط نیست (با نمره1) محاسبه می‌کند. شاخص روایی محتوا به‌صورت تعداد متخصصین موافق برای عبارت، با رتبه 3 و 4 تقسیم بر تعداد کل متخصصان محاسبه شد. در صورتی که نمره CVI بالاتر از 79/0 بود، مناسب تشخیص داده شد که در این مطالعه شاخص CVI، 96/0 بود. همچنین برای محاسبه روایی محتوا، شاخص [19]CVR(از معیار ضروری‌بودن با عبارات: ضروری است، مفید است ولی ضروری نیست و ضرورتی ندارد) محاسبه شد. CVR به‌صورت تعداد متخصصینی که گزینه ضروری را انتخاب کرده بودند، منهای نصف کل ارزیابی‌ها تقسیم بر نصف کل ارزیابی‌ها محاسبه شد (18) که در این مطالعه شاخص CVR، 9/0 بود. پایایی پرسشنامه نیز در مطالعه حاضر از طریق تعیین همبستگی درونی با روش محاسبه ضریب آلفای کرونباخ[20] مورد بررسی قرار گرفت که آلفای کرونباخ برای سازه توازن تصمیم‌گیری 74/0، سازه فرآیندهای تغییر 89/0 و سازه خودکارآمدی 91/0 به دست آمد.
سؤالات مربوط به مراحل تغییر شامل یک سؤال 5گزینه‌ای بود که وضعیت انجام رفتار خودآزمایی پستان را در 5 مرحله پیش‌تفکر، تفکر، آمادگی، عمل و نگهداری مشخص می‌کرد و پاسخ آن به‌صورت دو گزینه «بلی» و «خیر» با نمرات «یک» و «صفر» بود. سؤالات مربوط به فرآیندهای تغییر دربرگیرنده 18 سؤال در 8 حیطه شامل: فرآیند آگاهی‌افزایی (3 سؤال)، تسکین نمایشی (2 سؤال)، خودارزشیابی مجدد (1سؤال)، خودرهاسازی (3 سؤال)، کنترل محرک (2 سؤال)، ارزیابی مجدد محیط (3 سؤال)، روابط یاری‌رسان (3 سؤال) و مدیریت تقویت (1 سؤال) بود که به‌صورت لیکرت 5گزینه‌ای در یک طیف (هرگز، گاهی و به‌ندرت، بعضی اوقات، بیشتر مواقع و دائماً) با نمره 1 تا 5 گزارش شد که حداقل نمره کسب‌شده «18» و حداکثر «90» بود. سؤالات مربوط به توازن تصمیم‌گیری شامل 14 سؤال در دو حیطه منافع (7 سؤال) و موانع (7 سؤال) بود که به‌صورت لیکرت 5گزینه‌ای (به هیچ وجه، کمی، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) با نمره 1 تا 5 پاسخ داده شد و حداقل نمره کسب‌شده «14» و حداکثر «70» بود. سؤالات مربوط به خودکارآمدی شامل 10 سؤال بود که به‌صورت لیکرت 5گزینه‌ای (اصلاً مطمئن نیستم، تا حدودی مطمئنم، اطمینان متوسط دارم، خیلی مطمئنم و کاملاً مطمئنم) با نمره 1 تا 5 گزارش شد و حداقل نمره کسب‌شده «10» و حداکثر «50» بود. سؤالات مربوط به آگاهی شامل 7 سؤال چندگزینه‌ای بود که به گزینه درست نمره یک و به گزینه‌های غلط نمره صفر تعلق گرفت و دامنه نمرات بین «7-0» بود.
به‌منظور رعایت ملاحظات اخلاقی، ابتدا هدف و ماهیت مطالعه برای افراد توضیح داده شد و فرم رضایت‌نامه شرکت در مطالعه توسط آنان تکمیل گردید. سپس پرسشنامه‌ها به‌صورت خودایفا توسط زنان شرکت‌کننده در طرح در سطح مراکز بهداشتی و درمانی منتخب تکمیل گردید و پس از تکمیل مورد بررسی قرار گرفت. از 470 پرسشنامه توزیع‌شده، تعداد 20 پرسشنامه به‌دلیل ناقص‌بودن از مطالعه حذف گردید و بنابراین تجزیه و تحلیل‌ها بر روی 450 پرسشنامه صورت گرفت.
به‌منظور تجزیه و تحلیل، داده‌ها در نرم‌افزار SPSS (ویرایش 19) وارد گردید. ابتدا شاخص‌های توصیفی شامل: فراوانی، میانگین و انحراف‌معیار گزارش شد؛ سپس به‌منظور بررسی ارتباط سازه‌های مدل فرانظری (مراحل تغییر، توازن تصمیم‌گیری، فرآیندهای تغییر و خودکارآمدی) و آگاهی، از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. در نهایت به‌منظور شناسایی متغیرهای پیشگوییکننده مناسب برای سازه مراحل تغییر، از آزمون رگرسیون لجستیک چندوجهی استفاده گردید. سطح معنی‌داری 5 درصد در نظر گرفته شد. این مقاله برگرفته از طرح تحقیقاتی به کد طرح 95/12 و کد اخلاق Ir.bums.1395.51 است.
یافته‌ها
در این مطالعه 450 نفر از زنان خانه‌دار 40-20 سال مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی شهر بیرجند، مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین سنّی افراد مورد مطالعه 24/5±75/30 سال بود. 7/28 درصد از شرکت‌کنندگان دارای سطح تحصیلات دیپلم و 8/97 درصد از زنان متأهّل بودند. 3/64 درصد از شرکت‌کنندگان، وضعیت درآمد خانوار را متوسط بیان کردند و اکثر افراد (6/85%) سابقه ابتلا به ناراحتی در پستان نداشتند (جدول 1).
بر اساس سازه مراحل تغییر انجام رفتار خودآزمایی پستان نیز اکثر زنان در مرحله پیش‌تفکر (9/32%) قرار داشتند (جدول 2). میانگین نمره سازه توازن تصمیم‌گیری 57/0±33/2، سازه فرآیندهای تغییر 82/0±51/2 و سازه خودکارآمدی 81/0±61/1 بود. بین نمره آگاهی و توازن تصمیم‌گیری، همچنین نمره فرآیند تغییر با خودکارآمدی و توازن تصمیم‌گیری همبستگی مثبت بالا و معنی‌داری وجود داشت (جدول 3). بر اساس نتایج آزمون رگرسیون چندوجهی (چندحالتی)، در مراحل تغییر از مرحله پیش‌تفکر به نگهداری و همچنین مرحله تفکر به نگهداری، متغیرهای خودکارآمدی و آگاهی مؤثّر بودند. (جدول 4).
جدول 1- توزیع فراوانی متغیرهای جمعیت‌شناختی در زنان مورد مطالعه
جدول 2- توزیع فراوانی مراحل تغییر انجام خودآزمایی پستان در زنان مورد مطالعه
جدول 3- بررسی ارتباط سازه‌های مدل فرانظری در زنان مورد مطالعه
نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین نمره آگاهی و توازن تصمیم گیری همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود دارد. همچنین نمره فرآیند تغییر با نمره خودکارآمدی و توازن تصمیم‌گیری همبستگی مثبت بالا و معنی‌داری دارد.
جدول 4- متغیرهای پیشگوییکننده رفتار خودآزمایی پستان در زنان مورد مطالعه
| متغیر | فراوانی (درصد) | |
| گروه سنی | زیر 30 سال | 221 (1/49) |
| بالای 30 سال | 229 (9/50) | |
| سطح تحصیلات | ابتدایی | 116 (8/25) |
| راهنمایی و دبیرستان | 78 (3/17) | |
| دیپلم | 129 (7/28) | |
| فوق دیپلم | 36 (8) | |
| لیسانس و بالاتر | 91 (2/20) | |
| وضعیت تأهّل | متأهّل | 440 (8/97) |
| مجرد | 10 (2/2) | |
| ارزیابی از وضعیت درآمد خانوار | خوب | 47 (5/10) |
| متوسط | 286 (3/64) | |
| ضعیف | 112 (2/25) | |
| سابقه ابتلا به ناراحتی پستان در فرد | بلی و مراجعه به پزشک | 41 (1/9) |
| بلی و بدون مراجعه به پزشک | 24 (3/5) | |
| خیر بدون ناراحتی | 385 (6/85) | |
| سابقه ابتلا به سرطان پستان در بستگان درجه یک | بلی | 19 (2/4) |
| خیر | 431 (8/95) | |
| مراحل تغییر | فراوانی | درصد |
| پیش‌تفکر | 148 | 9/32 |
| تفکر | 88 | 6/19 |
| آمادگی | 105 | 3/23 |
| عمل | 82 | 2/18 |
| نگهداری | 27 | 6 |
| برگشت | 0 | 0 |
| جمع | 450 | 100 |
جدول 3- بررسی ارتباط سازه‌های مدل فرانظری در زنان مورد مطالعه
| متغیر | آگاهی | توازن تصمیم‌گیری | فرآیندهای تغییر | خودکارآمدی |
| آگاهی | 1 | 32/0=r 001/0>P |
46/0=r 001/0>P |
03/0=r 46/0=P |
| توازن تصمیم‌گیری | --- | 1 | 61/0=r 001/0>P |
34/0=r 001/0>P |
| فرآیندهای تغییر | --- | --- | 1 | 64/0=r 001/0>P |
| خودکارآمدی | --- | --- | --- | 1 |
جدول 4- متغیرهای پیشگوییکننده رفتار خودآزمایی پستان در زنان مورد مطالعه
| متغیر وابسته(a) | متغیر پیشگوییکننده | نسبت شانس (فاصله اطمینان 95%) | سطح معنی‌داربودن | Wald | |
| OR (95% CI) | P-Value | ||||
| پیش‌تفکر | خودکارآمدی | (49/0–16/0) 28/0 | 001/0> | 63/19 | |
| آگاهی | (99/0–59/0) 77/0 | 04/0 | 02/4 | ||
| تفکر | خودکارآمدی | (89/0–31/0) 52/0 | 02/0 | 82/5 | |
| آگاهی | (97/0–57/0) 75/0 | 03/0 | 73/4 | ||
| آمادگی | خودکارآمدی | (48/0–13/0) 25/0 | 001/0> | 06/3 | |
| عمل | تحصیلات | ابتدایی | (12/8–13/0) 04/1 | 97/0 | 001/0 |
| راهنمایی و متوسطه | (70/1–07/0) 33/0 | 19/0 | 74/1 | ||
| دیپلم | (84/0–05/0) 21/0 | 03/0 | 87/4 | ||
| فوق دیپلم | (49/0–01/0) 08/0 | 007/0 | 22/7 | ||
| لیسانس و بالاتر | - | - | - | ||
- سطح رفرنس: مرحله نگهداری
به‌ازای یک نمره افزایش خودکارآمدی، شانس تغییر از مرحله پیش‌تفکر به مرحله نگهداری 28/0 افزایش پیدا کرد. در مرحله آمادگی نیز متغیر خودکارآمدی، پیشگوییکننده مناسبی برای تغییر به مرحله نگهداری بود. نتایج ارزیابی مدل نشان داد که مقادیر Cox and Snell و Negelkerke به‌ترتیب برابر با 33/0 و 35/0 بود. با توجه به همبستگی بالایی که بین نمره خودکارآمدی و فرآیند تغییر و همچنین نمره توازن تصمیم‌گیری و فرآیند تغییر وجود داشت، متغییر فرآیند تغییر از مدل حذف شد. همچنین متغیر توازن تصمیم‌گیری در هیچ‌کدام از مراحل تغییر معنی‌دار نبود (05/0<P).
بحث
بر اساس یافته‌های مطالعه، اکثر زنان (8/75%) رفتار خودآزمایی پستان را انجام نمی‌دادند. در مطالعه پیراسته و همکاران نیز در زمینه مراحل تغییر رفتار خودآزمایی پستان، 8/73 درصد از زنان در مرحله پیش‌عمل و 2/26 درصد در مرحله عمل قرار داشتند (19). در مطالعه واحدیان و همکاران نیز در زمینه مراحل تغییر رفتار خودآزمایی پستان 6/63 درصد از زنان در مرحله پیش‌عمل و 4/36 درصد در مرحله عمل قرار داشتند (20). در مطالعه Redhwan و همکاران (2011) بر روی 251 دانشجو در مالزی،50درصد از دانشجویان خودآزمایی پستان را انجام می‌دادند (21). این یافته‌ها نشان‌دهنده بی‌توجهی بیشتر زنان ایرانی به انجام رفتار خودآزمایی پستان است؛ بنابراین شناخت عوامل مؤثّر بر انجام این رفتار ضروری است. بر اساس یافته‌های پژوهش، از میان عوامل مؤثّر بر انجام رفتار خودآزمایی پستان، آگاهی، خودکارآمدی و سطح تحصیلات زنان از جمله پیش‌گویی‌کننده‌های انجام رفتار و عبور افراد از مراحل پیش‌عمل به مراحل عمل بودند.
در مطالعه حاضر، از جمله عوامل پیشگوییکننده رفتار خودآزمایی پستان متغیر آگاهی در افراد بود؛ به طوری که افزایش آگاهی در زنان منجر به عبور زنان از مراحل پیش‌تفکر و تفکر به سمت مرحله نگهداری شد. در مطالعات دیدارلو و همکاران (2017)، مسعودی یکتا و همکاران (2015) وBirhane و همکاران نیز متغیر آگاهی با رفتار خودآزمایی پستان در ارتباط بود؛ به طوری که در مطالعات آنها کسب اطلاعات در خصوص سرطان پستان و روش‌های غربالگری و افزایش سطح آگاهی زنان از طریق در اختیار گذاشتن منابع اطلاعاتی و برگزاری مداخلات آموزشی، عاملی مؤّثر در جهت انجام بیشتر رفتار خودآزمایی پستان معرفی شد (24-22).
دومین متغیر پیشگوییکننده در این مطالعه، سازه خودکارآمدی بود؛ به طوری که افزایش خودکارآمدی منجر به عبور زنان از مراحل پیش‌تفکر، تفکر و آمادگی به سمت مرحله نگهداری شده بود که همسو با نتایج مطالعات پیراسته و همکاران (2013)، دیدارلو و همکاران (2017) و مسعودی یکتا و همکاران (2015) می‌باشد (24، 23، 19). خودکارآمدی به‌منزله اعتماد شخص در مورد توانایی‌اش در انجام موفقیت‌آمیز و صحیح خودآزمایی پستان است و افزایش خودکارآمدی و مهارت فرد به‌دنبال برنامه‌های آموزشی صحیح، عاملی است که منجر به افزایش میزان رفتار خودآزمایی پستان می‌شود. خودکارآمدی از طریق افزایش انگیزه می‌تواند انجام عمل را افزایش یا کاهش دهد. افرادی که دارای خودکارآمدی بالا هستند، تصمیم به شرکت در کارهای پیچیده‌تر می‌کنند. بنابراین توصیه می‌شود که مداخلات آموزشی برای ارتقای مهارت‌ها و کارآیی زنان در مورد خودآزمایی پستان طراحی و اجرا شود.
آخرین متغیر پیش‌بینی‌کننده رفتار خودآزمایی پستان در این مطالعه، سطح تحصیلات زنان بود؛ به طوری که با افزایش سطح تحصیلات، میزان انجام رفتار خودآزمایی پستان نیز افزایش یافت. نتایج مطالعه حاضر در این زمینه با مطالعات دیدارلو و همکاران (2017) و بهرامی و همکاران (2015) همسو است (25 ،23). می‌توان گفت افزایش سطح تحصیلات منجر به افزایش دسترسی به منابع اطلاعاتی و افزایش آگاهی در زنان شده و در نتیجه، افزایش انجام رفتار خودآزمایی پستان را منجر می‌شود.
از جمله محدودیت‌های این مطالعه، بررسی رفتار خودآزمایی پستان به‌صورت خودگزارش‌دهی می‌باشد؛ زیرا گاهی افراد می‌توانند رفتار را بالاتر از میزان واقعی گزارش کنند. همچنین مقطعی‌بودن این مطالعه، از دیگر محدودیت‌های آن بود که پیشنهاد می‌شود، مطالعاتی به‌صورت مداخله‌ای در این زمینه طراحی و اجرا شود.
نتیجه‌گیری
از یافته‌های این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که با افزایش آگاهی و خودکارآمدی، می‌توان انجام رفتار خودآزمایی پستان را در زنان افزایش داد. در این زمینه علاوه بر روش‌های معمول آموزش مانند سخنرانی، می‌توان از تکنیک‌هایی مانند نمایش فیلم‌های آموزشی و تمرین عملی بر روی ماکت بهره گرفت.
تقدیر و تشکر
نویسندگان مقاله مراتب تقدیر و تشکر خود را از معاونت محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی بیرجند به‌دلیل حمایت مالی و نیز از شرکت‌کنندگان در این مطالعه، اعلام می‌دارد.
تضاد منافع:
نویسندگان مقاله اعلام می‌دارند در پژوهش حاضر هیچ‌گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
بحث
بر اساس یافته‌های مطالعه، اکثر زنان (8/75%) رفتار خودآزمایی پستان را انجام نمی‌دادند. در مطالعه پیراسته و همکاران نیز در زمینه مراحل تغییر رفتار خودآزمایی پستان، 8/73 درصد از زنان در مرحله پیش‌عمل و 2/26 درصد در مرحله عمل قرار داشتند (19). در مطالعه واحدیان و همکاران نیز در زمینه مراحل تغییر رفتار خودآزمایی پستان 6/63 درصد از زنان در مرحله پیش‌عمل و 4/36 درصد در مرحله عمل قرار داشتند (20). در مطالعه Redhwan و همکاران (2011) بر روی 251 دانشجو در مالزی،50درصد از دانشجویان خودآزمایی پستان را انجام می‌دادند (21). این یافته‌ها نشان‌دهنده بی‌توجهی بیشتر زنان ایرانی به انجام رفتار خودآزمایی پستان است؛ بنابراین شناخت عوامل مؤثّر بر انجام این رفتار ضروری است. بر اساس یافته‌های پژوهش، از میان عوامل مؤثّر بر انجام رفتار خودآزمایی پستان، آگاهی، خودکارآمدی و سطح تحصیلات زنان از جمله پیش‌گویی‌کننده‌های انجام رفتار و عبور افراد از مراحل پیش‌عمل به مراحل عمل بودند.
در مطالعه حاضر، از جمله عوامل پیشگوییکننده رفتار خودآزمایی پستان متغیر آگاهی در افراد بود؛ به طوری که افزایش آگاهی در زنان منجر به عبور زنان از مراحل پیش‌تفکر و تفکر به سمت مرحله نگهداری شد. در مطالعات دیدارلو و همکاران (2017)، مسعودی یکتا و همکاران (2015) وBirhane و همکاران نیز متغیر آگاهی با رفتار خودآزمایی پستان در ارتباط بود؛ به طوری که در مطالعات آنها کسب اطلاعات در خصوص سرطان پستان و روش‌های غربالگری و افزایش سطح آگاهی زنان از طریق در اختیار گذاشتن منابع اطلاعاتی و برگزاری مداخلات آموزشی، عاملی مؤّثر در جهت انجام بیشتر رفتار خودآزمایی پستان معرفی شد (24-22).
دومین متغیر پیشگوییکننده در این مطالعه، سازه خودکارآمدی بود؛ به طوری که افزایش خودکارآمدی منجر به عبور زنان از مراحل پیش‌تفکر، تفکر و آمادگی به سمت مرحله نگهداری شده بود که همسو با نتایج مطالعات پیراسته و همکاران (2013)، دیدارلو و همکاران (2017) و مسعودی یکتا و همکاران (2015) می‌باشد (24، 23، 19). خودکارآمدی به‌منزله اعتماد شخص در مورد توانایی‌اش در انجام موفقیت‌آمیز و صحیح خودآزمایی پستان است و افزایش خودکارآمدی و مهارت فرد به‌دنبال برنامه‌های آموزشی صحیح، عاملی است که منجر به افزایش میزان رفتار خودآزمایی پستان می‌شود. خودکارآمدی از طریق افزایش انگیزه می‌تواند انجام عمل را افزایش یا کاهش دهد. افرادی که دارای خودکارآمدی بالا هستند، تصمیم به شرکت در کارهای پیچیده‌تر می‌کنند. بنابراین توصیه می‌شود که مداخلات آموزشی برای ارتقای مهارت‌ها و کارآیی زنان در مورد خودآزمایی پستان طراحی و اجرا شود.
آخرین متغیر پیش‌بینی‌کننده رفتار خودآزمایی پستان در این مطالعه، سطح تحصیلات زنان بود؛ به طوری که با افزایش سطح تحصیلات، میزان انجام رفتار خودآزمایی پستان نیز افزایش یافت. نتایج مطالعه حاضر در این زمینه با مطالعات دیدارلو و همکاران (2017) و بهرامی و همکاران (2015) همسو است (25 ،23). می‌توان گفت افزایش سطح تحصیلات منجر به افزایش دسترسی به منابع اطلاعاتی و افزایش آگاهی در زنان شده و در نتیجه، افزایش انجام رفتار خودآزمایی پستان را منجر می‌شود.
از جمله محدودیت‌های این مطالعه، بررسی رفتار خودآزمایی پستان به‌صورت خودگزارش‌دهی می‌باشد؛ زیرا گاهی افراد می‌توانند رفتار را بالاتر از میزان واقعی گزارش کنند. همچنین مقطعی‌بودن این مطالعه، از دیگر محدودیت‌های آن بود که پیشنهاد می‌شود، مطالعاتی به‌صورت مداخله‌ای در این زمینه طراحی و اجرا شود.
نتیجه‌گیری
از یافته‌های این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که با افزایش آگاهی و خودکارآمدی، می‌توان انجام رفتار خودآزمایی پستان را در زنان افزایش داد. در این زمینه علاوه بر روش‌های معمول آموزش مانند سخنرانی، می‌توان از تکنیک‌هایی مانند نمایش فیلم‌های آموزشی و تمرین عملی بر روی ماکت بهره گرفت.
تقدیر و تشکر
نویسندگان مقاله مراتب تقدیر و تشکر خود را از معاونت محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی بیرجند به‌دلیل حمایت مالی و نیز از شرکت‌کنندگان در این مطالعه، اعلام می‌دارد.
تضاد منافع:
نویسندگان مقاله اعلام می‌دارند در پژوهش حاضر هیچ‌گونه تضاد منافعی وجود ندارد.
منابع:
1- Chisti MA, Alfadley AA, Banka N, Ezzat A. Cutaneous Metastasis from Breast Carcinoma: a brief report of a rare variant and proposed morphological classification. Gulf J Oncolog. 2013; 1(14): 90-4.
2- Moodi M, Norozi E, Rezaeian M, Mostafavi F, Sharifirad Gh. Comparing the effectiveness of three educational interventions based on health belief model on mammography screening behaviors in women above 40 years in Isfahan, Iran. J Health Syst Res. 2013; 9(4): 385-94. [Persian]
3- Bakhtariagdam F, Nourizadeh R, Sahebi L. The Role of Health Belief Model in Promotion of Beliefs and Behaviors of Breast Cancer Screening in Women Referring to Health Care Centers of Tabriz in 2010. Med J Tabriz Univ Med Sci. 2012; 33(6): 25-31. [Persian]
4- Gençtürk N. The status of knowledge and practice of early diagnosis methods for breast cancer by women healthcare professionals. J Breast Health. 2013; 9(1): 5-9.
5- Sarfo LA, Awuah-Peasah D, Acheampong E, Asamoah F. Knowledge, attitude, and practice of self-breast examination among female university students at Presbyterian University College, Ghana. Am J Res Commun. 2013; 1(11): 395-404.
6- Tavafian SS, Hasani L, Aghamolaei T, Zare S, Gregory D. Prediction of breast self-examination in a sample of Iranian women: an application of the Health Belief Model. BMC Womens Health. 2009; 9: 37.
7- Anwar SL, Tampubolon G, Van Hemelrijck M, Hutajulu SH, Watkins J, Wulaningsih W; PILAR Research Network. Determinants of cancer screening awareness and participation among Indonesian women. BMC Cancer. 2018; 18(1): 208.
8- Gonzales A, Alzaatreh M, Mari M, Saleh AM, Alloubani A. Beliefs and Behavior of Saudi Women in the University of Tabuk Toward Breast Self-Examination Practice. Asian Pac J Cancer Prev. 2018; 19(1): 121-6.
9- Badakhsh M, Balouchi A, Taheri T, Bouya S, Ahmadidarehsima S, Aminifard MN. Attitude and Practice Regarding Breast Cancer Early Detection among Iranian Women: A Systematic Review. Asian Pac J Cancer Prev. 2018; 19(1): 9-16.
10- Pilevarzadeh M, Ahmadidarrehsima S, Salari S. Women’s Perception of Barriers to Breast Self-examination (BSE). Prensa Med Argent. 2018; 104: 5.
11- Early J, Armstrong SN, Burke S, Thompson DL. US female college students' breast health knowledge, attitudes, and determinants of screening practices: new implications for health education. J Am Coll Health. 2011; 59(7): 640-7.
12- Menezes MC, Mingoti SA, Cardoso CS, Mendonça Rde D, Lopes AC. Intervention based on Transtheoretical Model promotes anthropometric and nutritional improvements—A randomized controlled trial. Eat Behav. 2015; 17: 37-44.
13- Glanz K, Rimer B, Viswanath K. Health behavior: Theory, research, and practice. San Francisco: Jossey‑Bass Inc Pub; 2015.
14- Saffari MS, Hojaeezade H, Ghofrani Pour F, Heydarnia A, Pakpor Hajiagha A. Heories, models and methods of health education and health promotion. 1st ed. Tehran: Asare Sobhan Publication; 2009. [Persian]
15- Mostafavi F, Ghofranipour F, Feizi A, Pirzadeh A. Improving physical activity and metabolic syndrome indicators in women: a transtheoretical model-based intervention. Int J Prev Med. 2015; 6: 28.
16- Fernandez AC, Amoyal NR, Paiva AL, Prochaska JO. Motivation for HPV Vaccination Among Young Adult Men: Validation of TTM Decisional Balance and Self-Efficacy Constructs. Am J Health Promot. 2016; 30(3): 163-71.
17- Araban M, Tavafian SS, Zarandi SM, Hidarnia AR, Burri A, Montazeri A. A behavioral strategy to minimize air pollution exposure in pregnant women: a randomized controlled trial. Environ Health Prev Med. 2017; 22: 26.
18- Whitehead D, Wang Y, Wang J, Zhang J, Sun Z, Xie C. Health promotion and health education practice: nurses’ perceptions. J Adv Nurs. 2008; 61(2): 181-7.
19- Pirasteh A, Khajavi Shojaie K, Kholdi N, Davati A. Stages of change and predicting of self efficacy construct in breast self examination behavior among women attending at Tehran Health Centers, Iran, 2011. Iran J Obstet Gynecol Infertil. 2013; 16(70): 16-23.
20- Vahedian Shahroodi M, Pourhaje F, Esmaily H, Pourhaje F. The relationship between breast self-examination and stages of change model in health volunteers. Journal of Research and Health. 2015; 5(1): 13-20.
21- Al-Naggar RA, Al-Naggar DH, Bobryshev YV, Chen R, Assabri A. Practice and barriers toward breast self-examination among young Malaysian women. Asian Pac J Cancer Prev. 2011; 12(5): 1173-8.
22- Birhane N, Mamo A, Girma E, Asfaw S. Predictors of breast self-examination among female teachers in Ethiopia using health belief model. Arch Public Health. 2015; 73(1): 39.
23- Didarloo A, Nabilou B, Khalkhali HR. Psychosocial predictors of breast self-examination behavior among female students: an application of the health belief model using logistic regression. BMC Public Health. 2017; 17(1): 861.
24- Masoudiyekta L, Dashtbozorgi B, Gheibizadeh M, Saki Malehi A, Moradi M. Applying the Health Belief Model in Predicting Breast Cancer Screening Behavior of Women. Jundishapur J Chronic Dis Care. 2015; 4(4): e30234.
25- Bahrami M, Taymoori P, Bahrami A, Farazi E, Farhadifar F. The Prevalence of breast and Cervical Cancer screening and related factors in woman who refereeing to health center of Sanandaj city in 2014. Zanko J Med Sci. 2015; 16(50): 1-12. [Persian]
[1] Social Determinants of Health Research Center, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran.
[2] Corresponding author; Department of Health Education and Promotion, Social Determinants of Health Research Center, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran.
Tel: +989157211385 E-mail: mmiri1062@gmail.com
Tel: +989157211385 E-mail: mmiri1062@gmail.com
[3] General practitioner, Social Determinants of Health Research Center, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran.
- نویسنده مسؤول؛گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، بیرجند، ایران
تلفن: 989157211385+پست الکترونیکی: mmiri1062@gmail.com
[7] Trans Theoritical Model
[8] Stage of Change
[12] Precontemplation
[13] Contemplation
[14] Preparation
[15] Action
[16] Maintenance
[17] Stratified Sampling
[18] Content validity index
[19] Content validity ratio
[20] Cronbachs alpha
نوع مطالعه: مقاله اصیل پژوهشی |
موضوع مقاله:
آموزش بهداشت
دریافت: 1397/3/6 | پذیرش: 1397/11/15 | انتشار الکترونیک: 1397/12/26
دریافت: 1397/3/6 | پذیرش: 1397/11/15 | انتشار الکترونیک: 1397/12/26
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Attribution-NoneCommercial CC BY-NC