Abstract Original Article
Mehri Shadi[1], Mahmoud Zardast[2], Mohammad Hassanpour Fard[3], Gholamreza Sharifzadeh[4],
Saeed Vafaei-Nezhad1, Faeze Vaziri1, Mohammad Afshar[5],[6]
Background and Aim: This study was to evaluate the effects of different concentrations of jujube seed oil on the hair follicle in BALB/c mice.
Materials and Methods: In this experimental study, 40 male BALB/c mice (2.5 months of age) were used. A 4 cm2of the back of animal’s body shaved with wax. The mice were then divided into five groups (n=8). The first three groups received Jujube oil concentrations 5%, 10% and 15%, respectively.The fourth and fifth groups were selected as the baseand sham control groups, respectively. The animals received topical treatment of jujuba seed oil for 12 day. Base and control groups received Ocerin and water respectively. After passing 12 day, back skin of animals was shaved againby wax and the treatment was repeated again for further 12 days. At 13th day the animals were sacrificed and samples were collected and tissue processing and staining were performed.Data were analyzed by the ANOVA and Tukey statistical tests with the 22th version of SPSS sofware.
Results: This study showed that mean number of hair follicles in the skin of 5% jujuba essence treated group(37.75±6.6), 10% jujuba (42.75±8.3), 15% jujuba (41.25±6.2) was meaningful higher than the base (18.50±3.1)and sham (15±2.1) groups. Furthermore, we also showed that the number of hair papilla, fibroblast cells and collagen fibers were increased in the treatment groups as compared with the control groups.
Conclusion: Based on our study, Jujube essensial oil can have very positive effects on improving hair growth and can be used for hair losing clinical trial.
Key Words: Jujuba, Hair follicle, Skin, Mice
Journal of Birjand University of Medical Sciences. 2016; 23 (3): 179-189.
Received: July 4, 2016 Accepted: October 5, 2016
مهری شادی[7]، محمود زردست[8]، محمد حسنپور فرد[9]، غلامرضا شریفزاده[10]، سعید وفائینژاد1،
فائزه وزیری1، محمد افشار[11]،[12]
چکیده
زمینه و هدف: ریزش مو یکی از مشکلات مهم در بخش بهداشتی و زیبایی است و یافتن ترکیبی گیاهی برای جلوگیری از آن مستلزم تحقیقات بنیادی است. هدف از این مطالعه، بررسی اثرات اسانس دانه عناب با غلظتهای متفاوت بر روی فولیکول موی بدن موشهای نر نژاد Balb/c بود.
روش تحقیق: این مطالعه تجربی بر روی 40 سر موش سوری نر بالغ 5/2 ماهه، از نژاد Balb/c با وزنgr 2±30 انجام شد. موشها به 5 گروه 8 تایی تقسیم شدند. برای موشهای گروههای 1، 2 و 3 از کرم حاوی اسانس عناب بهترتیب با غلظتهای: 5درصد، 10درصد و 15درصد استفاده شد. موشهای گروههای 4 و 5 نیز بهعنوان گروه شاهد و پایه در نظر گرفته شدند. ابتدا پشت موشها تقریباً به مساحت 4 سانتیمترمربع با موم پاکسازی شد. موشهای گروههای 1، 2 و 3 بهمدت 12 روز هر روز یک نوبت، با کرم حاوی اسانس عناب تیمار شدند. در روز 12، دوباره پشت موشها با موم پاکسازی و مداخله ذکرشده دوباره بهمدت 12 روز تکرار شد. در روز 13 پس از تیمار، نمونههای پوست در ناحیه مورد مطالعه جمعآوری و مراحل پاساژ بافتی و رنگآمیزی انجام گرفت. دادههای بهدستآمده پس از ورود به نرمافزار SPSS (ویرایش 22)، با کمک آزمونهای آماری ANOVA و Tukey در سطح معنیداری 05/0P< تجزیه و تحلیل گردید.
یافتهها: این مطالعه نشان داد که میانگین تعداد فولیکولهای مو در پوست گروههای تحت درمان با کرم حاوی اسانس عناب در غلظتهای 5درصد (6/6±75/37)، 10درصد (3/8±75/42) و 15درصد (2/6±25/41) بهطور معنیداری بالاتر از میانگین تعداد فولیکولهای پوست در دو گروه کنترل پایه (1/3±50/18) و کنترل معمولی (1/2±15) بود. همچنین افزایش معنیداری در تعداد سلولهای فیبروبلاستها و رشتههای کلاژن در گروههای در معرض کرم حاوی اسانس عناب نسبت به دو گروه کنترل پایه و معمولی وجود داشت.
نتیجهگیری: اسانس عناب میتواند اثرات مفیدی بر روی روند رشد مو داشته باشد؛ بنابراین میتوان از آن برای تحقیق در درمان افراد در معرض ریزش مو استفاده کرد.
واژههای کلیدی: عناب، فولیکول مو، پوست، موش کوچک
مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. 1395؛ 23 (3): 179-189.
دریافت: 14/04/1395 پذیرش: 14/07/1395
مقدمه
مو (Hair) یکی از بخشهای حیاتی و مهم بدن محسوب میشود که علاوه بر عایق حرارتی، نقش مهمی در زیبایی و ایجاد حس اعتماد به نفس در افراد دارد. با وجود درمانهای متعدّد دارویی، بسیاری از افراد هنوز از ریزش مو و یا ضعیفبودن رشد موهای خود رنج میبرند. یکی از مهمترین مشکلاتی که در زمینه شیمیدرمانی بیماران سرطانی رخ میدهد، مسئله ریزش موی این افراد است که اثرات روحی بدی برای این افراد ایجاد مینماید. این مسئله حتی میتواند روی روند درمان این بیماران نیز اثر بدی ایجاد نماید (1-3). بنابراین یافتن مادهای که بتواند جلوی ریزش مو را بگیرد، بسیار مهم و ضروری است (4، 5).
ترکیبات سنتتیک مختلفی از جمله Minoxidil و Finasteride وجود دارند، ولی متأسفانه این ترکیبات اثرات جانبی زیادی دارند (4، 5). در سالهای اخیر در اکثر کشورهای جهان استفاده از طب مکمل و دارویی بسیار گسترش پیدا کرده است و در بسیاری از موارد، جایگزین طب دارویی نوین گردیده است. وجود عوارض جانبی برای بسیاری از داروهای سنتتیک، اهمیت جایگزینکردن طبّ مکمل را بهخوبی آشکار کرده است. در همین رابطه مطالعاتی وجود دارند که نشان میدهند تعدادی از روغنهای حیوانی اثرات بسیار مثبتی به روی پوست و فولیکول مو دارند (6، 7). در زمینه مواد آرایشی این مسئله بسیار چشمگیر بوده و در حال حاضر بیش از 1000 داروی گیاهی در این رابطه مورد آزمایش قرار گرفته است. بنابراین پیداکردن گیاهی که بتواند از ریزش مو جلوگیری نماید؛ باعث افزایش فولیکولهای مو گردد و فاقد عوارض جانبی باشد، بسیار ضروری میباشد (8).
عناب (Zizyphus jujube Mil.) درختچهای است متوسط که ارتفاع آن تا ۱۰ متر نیز میرسد. میوه زیتونیشکل عناب که دارای خواص دارویی میباشد، در ابتدا سبز بوده و پس از رسیدن به رنگ قرمز درآمده و چروک میخورد. عناب را «خرمای قرمز» و «خرمای چینی» نیز مینامند (8). عناب از گیاهان بومی فلات ایران است و بهطور عمده در استان خراسان جنوبی، اصفهان، گلستان، مازندران، فارس، یزد، همدان و قزوین کشت میشود. این گیاه بهعنوان یک محصول اقتصادی، جایگاه ویژهای را در میان محصولات کشاورزی خراسان جنوبی داشته و سهم بزرگی را در اقتصاد کشاورزی این ناحیه دارا میباشد (9) .از ترکیبات موجود در عناب میتوان به ساپونینها، فلاوونوئیدها، موسیلاژ (لعاب)، مواد قندی، ویتامینهای A، B2و C، املاح مانند: کلسیم، فسفر و آهن اشاره نمود. مطالعات متعددی در رابطه با خواص درمانی عناب نشان دادند که این گیاه دارای اثرات درمانی بسیار زیادی میباشد. نتایج مطالعات فراوان نشان دادند که عناب دارای اثرات آرامشبخش و ضدّ بدخلقی میباشد. در طب سنتی چین و کره از آن بهعنوان دارویی برای کاهش اضطراب و تقویتکننده معده و طحال و سیستم گوارشی استفاده میشود. همچنین در مطالعات مختلف بیان شده است که عناب خون را تصفیه کرده؛ باعث دفع سموم از بدن شده و از بروز مشکلات قلبی جلوگیری مینماید. استفاده از دانه میوه عناب در زخمها و بریدگیها سبب سرعتبخشیدن به بهبود آنها میشود. همچنین مشخص شده است که عناب، دندانها را در برابر پوسیدگی مقاوم میسازد (10، 11). در طب سنتی اشاره شده است که ریشه عناب به رشد مو نیز کمک مینماید. در این رابطه مطالعات بسیار محدودی وجود دارد. در مطالعهای کهYoon و همکاران در سال 2010 انجام دادند، مشخص گردید که اسانس میوه عناب میتواند افزایشی در میزان رشد موهای بدن موش ایجاد نماید (12). این مطالعه صرفاً ماکروسکوپی بوده و اطلاعات دقیقی در رابطه با فولیکولهای مو در داخل پوست گزارش ننموده است. بنابراین با توجه به باورهای طب سنتی از اثرات مثبت این گیاه در رشد مو و مطالعهYoon و همکاران بر آن شدیم که مطالعه میکروسکوپی دقیقی در رابطه با اثرات این گیاه بر روی رشد مو مربوط به موهای بدن موشهای نژاد BALB/c انجام دهیم.
روش تحقیق
در این مطالعه، 40 سر موش سوری نر بالغ (5/2 ماهه) از نژاد Balb/c با وزنgr 2±30، تهیهشده از مرکز تحقیقات طب تجربی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند استفاده شد. موشها در مدت زمان انجام پژوهش، دسترسی آزاد به آب و غذا داشته و در شرایط استاندارد نگهداری شدند. سپس حیوانات به 5 گروه 8تایی تقسیم شدند. گروههای 1، 2 و 3 استفادهکننده از کرم حاوی اسانس عناب با غلظتهای بهترتیب: 5%، 10% و 15% و گروههای 4 و 5 بهترتیب: بهعنوان گروه کنترل پایه کرم (اوسرین) و کنترل شاهد (آب مقطر) در نظر گرفته شدند.
بهمدت 12 روز هر روز یکنوبت برای 3 گروه اول کرم حاوی اسانس عناب با غلظتهای عنوانشده توسط اوسرین ساخته و روی پوست پشت حیوان مالیده شد. در روز 12 دوباره پشت موشها با موم پاکسازی شد و مداخله فوق دوباره بهمدت 12 روز تکرار شد. اینبار در روز 13، موشها تحت بیهوشی با اتر کشته شدند (25 روز پس از درمان اول) و گروههای 4 (دریافتکننده اوسرین) و 5 (بدون درمان) نیز همین دوره زمانی را طی نمودند. دوزها و زمان انجام تحقیق بر اساس مطالعه قبلی تعیین شدند (12). از هر گروه، از محل مورد آزمایش در ناحیه پوست پشت حیوان بیوپسی تهیه شد. نمونهها بعد از ثابتشدن، تحت پاساژ بافتی قرار گرفتند؛ سپس قالبگیری شده و مقاطع 5 میکرومتری از آنها تهیه گردید. بعد از تهیه لامها برای رنگآمیزی آنها از هر نمونه 10 لام بهطور تصادفی انتخاب شد و با استفاده از رنگآمیزی هماتوکسیلین ائوزین رنگآمیزی شدند.
میوههای عناب از شهرستان بیرجند تهیه و خشک گردید؛ سپس دانههای عناب خشک، تمیز و آسیاب شدند. حدود 2000 گرم از دانههای آسیابشده عناب در دستگاه Clevenger قرار گرفت و بهروش hydrodistillation اسانس دانه عناب استخراج شد.
برای مطالعه هیستوپاتولوژیک، مقاطع میکروسکوپی آمادهشده با استفاده از میکروسکوپ معمولی مدل Olympus با درشتنمایی 40x، 100x و 400 x عکسبرداری گردید. بهمنظور شمارش تعداد فولیکولهای مو در میلیمتر مربع و شمارش فیبروبلاستها، تصاویر دیجیتالی تهیهشده از مقاطع بافتی در نرمافزار آنالیز تصاویرImage j مورد ارزیابی قرار گرفت. در این نرمافزار پس از کالیبراسیون در بزرگنمایی 400x، به شمارش تعداد سلولهای مورد نظر و فولیکولهای مو پرداخته شد. بررسی کیفی میزان رشتههای کلاژن موجود در درم توسط دو پاتولوژیست که نسبت به گروههای تحقیق بیاطلاع بودند، مورد ارزیابی قرار گرفت.
نتایج کمّی بهدستآمده بهصورت Mean±SEM مورد بررسی قرار گرفتند. یافتههای کمی با استفاده از آزمونهای ANOVA و Tukey در سطح معنیداری 05/0P< توسط نرمافزاز SPSS (ویرایش 22) مورد آنالیز قرار گرفت.
یافتهها
نتایج تفسیر میکروسکوپی از نمونههای پوست تهیهشده از موش نشان داد که میانگین تعداد فولیکولهای مو در پوست گروه تحت درمان با کرم حاوی اسانس 5%، 10% و 15% عناب بهطور معنیداری بالاتر از میانگین تعداد فولیکولها در پوست در دو گروه کنترل پایه و کنترل معمولی بود. اختلاف معنیداری بین گروههای عناب با غلظتهای مختلف و نیز بین دو گروه کنترل وجود نداشت (جدول 1، اشکال 1 تا 5).
بررسی تعداد پاپیهای مشاهدهشده در مقاطع بافتی پوست گروهها نشان داد که میانگین تعداد پاپیها در ناحیه درم درمانشده با کرم حاوی اسانس 5% عناب، در گروه 10%عناب و در گروه 15% عناب بالاتر از میانگین تعداد پاپیها در پوست در دو گروه کنترل پایه و کنترل معمولی (7/1±75/6) بود. ولی تنها بین گروههای عناب 10 % و 15% این اختلاف با گروه کنترل معمولی معنیدار بود. (جدول 1، اشکال 1 تا 5).